Jazz (dzez) kao noviji i specifican muzicki stil radja se krajem XIX i pocetkom XX vijeka u Sjedinjenim Americkim Drzavama. Njegovi su korijeni u africkoj tradicionalnoj muzici.
Ovaj pravac prepoznatljiv je po upotrebi bluz nota, sinkopa, svinga, poliritmova i improvizacije. Često se za džez kaže da je sav satkan od improvizacije. Medjutim, upravo je improvizacija ono što odvaja džez od klasične muzike. Specifikum džez muzike, pa i same ove improvizacije, leži u činjenici da su džez muzičari bili često neobrazovani u muzičkom smislu, ali izrazito talentovani, što je džezu dalo dodatnu notu, notu topline, lične priče i njenog doživljaja u trenu, trenu kad se muzika i izvodi. Kreativnosti džez muzičarima nikad nije nedostajalo; smjelo i hrabro, znalački i tvorački znali su od običnog trenutka napraviti onaj za pamćenje.
Kako je dvadeseti vijek bio obilježen brojnim promjenama, odrazilo se to i na razvoj džez muzike. U početku se džez svirao po predgradjima i zabačenim barovima, daleko od ušiju publike istančanog sluha. Kao pravac, džez je pretrpio i brojne kritike zbog naglašene erotičnosti u novom zvuku koji je donio... da bi četrdesete godine donijele nove stilove namijenjene široj publici, što je bio ozbiljan ulazak džeza u svijet muzike koja je danas izuzetno cijenjena, muzike koja se sluša kako u koncertnim dvoranama tako i u jazz klubovima. Danas jazz zauzima značajno mjesto i u izučavanju na muzičkim akadamijama, pa čak i na specijalizovanim jazz akademijama.
Oko vremenskog okvira nastanka džeza istoričari su prilično saglasni, no, to nije slučaj kada govorimo o samom porijeklu riječi „jazz“. Jedni tvrde da je naziv proizišao iz imena izvjesnog Jasbo Browna. Drugi riječi „jazz“ dodijeljuju francusku etimologiju, i to na način da „jazz“ dolazi od riječi "Jaser" (brbljati), radi se, znači, o razgovoru, ali razgovoru među instrumentima. Meni lično, ovo drugo tumačenje je najdraže. Neki antropolozi pripisivali su mu i odredjeno seksualno značenje. Bilo kako bilo, svi oni koji su zavoljeli džez, zavoljeli su ga zbog slobode koju ovaj pravac oličava, a svakako ne zbog samog porijekla riječi. Jazz ne može stati u jednu nazor skovanu definiciju, niti ga se da tumačiti jezikom svakodnevnice, jazz je priča koja se da otkriti samo srcem.
More of that Jazz by fabbio, on Flickr
Istorijski razvoj džez muzike
Vratiti se korijenima nastanka džez muzike, uvijek je nekako teško, obzirom da je poznato da postoji odredjena veza ove muzike sa porobljavanjem afričkog naroda koji je radio na američkim plantažama. U periodu od 1890. do 1910. u Nju Orleansu, SAD, nastaje novi muzički pravac. Nju Orleans je zbog svog povoljnog geografskog položaja bio jedna od najvećih luka u koju su uplovljavali brodovi koji su prevozili porobljen afrički narod. Afrička tradicionalna muzika pod uticajem lokalnog folklora i muzike, izvođena na evropskim instrumentima dobila je naziv džez. Mnogi će reći da odatle i dolazi taj, ponekad, tako plačljivi, tužni ton koji nalazimo u džez numerama, ton obavijen bolom istrgnutim sa dna srca. Svoju kulturu, dio domovine ipak su sačuvali u jednom novom obliku, te tako svijetu rekli muzikom ono što su ćutale brojne generacije. Tako su nastali prvi džez stilovi Regtime i New Orleans Jazz ili Hot Jazz, a kasnije poznatiji i kao Dixieland. Prvi džez muzičari su bili Scott Joplin - "Kralj Regtajm stila", Jelly Roll Morton, Ma Rainey i W.C. Handy – "Otac Bluza".
Kada se pojavio radio, desila se i nova revolucija džeza. Radio je omogućio džez muzičarima da se njihov rad čuje širom Amerike. Dvadesetih godina XX vijeka, titulu kraljice bluza nosila je Bessie Smith. Pored nje, popularnost stiču i Paul Whiteman, George Gershwin, Ted Lewis, King Oliver, Louis Armstrong, Sidney Bechet, Bix Beiderbecke i Fletcher Henderson.
Nakon Velike Depresije, u punom sjaju, na scenu stupa džez muzika, koja iz korijena mijenja američku kulturu. Bitnu ulogu odigrao je Luis Armstrong, čija je improvizacija uticala na mnoge velikane džeza poput Kab Kaloveja, Dizi Gilespija, Bing Krozbija… da bi se stil proširio na vokaliste poput Ele Ficdžerald i Bili Holidej.
Ekonomska kriza i izbijanje II Svjetskog rata prekidaju put kojim se džez razvija, ali ipak donose nešto novo. Javlja se novi stil džeza nazvan Bibop („Bebop”). Bibop su stvorili muzičari koji su zahtijevali više kreativne slobode nego što je sving to dozvoljavao. Pioniri ovog pravca su bili Charlie Parker, Dizi Gilespi, Thelonius Monk, Bud Powell, Kenny Clarke, Max Roach i Ray Brown. Stil je uveo pravu revoluciju u džez muzici time što je diktirao i stil života, a poslije kratkog vremenskog perioda postao je osnovni jezik džez muzičara.
Kako su četrdesete godine donijele Bibop, tako su pedesete donijele Hard-Bop, koji se svirao na istočnoj obali Amerike. Osnovni značaj Hard-Bopa je ponovno spajanje džeza sa bluzom. Hard-bop je stil sa više duše, znali su reći muzički kritičari tog vremena. Godina 1954. ostaće zapamćena po prvom Njuport Džez Festivalu, koji danas važi za jedan od najboljih džez festivala na svijetu.
Šezdesete godine donose stalnu borbu za ljudska prava, usljed čega dolazi do razvoja i novih stilova džeza. Tako se pojavljuju Slobodan („free“) džez, Avantgardni džez i Džez Fuzija (Spajanje) koji dolazi uporedo sa pojavom električnih instrumenata.
Godina 1971. sa smrću najuticajnijeg džez muzičara Luisa “Sačmo” Armstronga, činilo se kao da je donijela i smrt samog džeza. Tuga jeste bila velika, džez jeste pretrpio odredjena talasanja, no sa pojavom kompakt diskova 1983.godine, oživjela je i nada za vraćanje pod svjetla reflektora džez muzike i džez muzičara. Prave se razne kompilacije, sa ploča na diskove snimaju se ranije nastale stvari; muzika ide dalje; stvara se jedna nova publika; radjaju se nove ljubavi; džez ponovo živi predstavljen u svom najljepšem svjetlu; svojim velikanima se odužio stvaranjem novih obožavalaca i time sebi produžio život u beskonačnost.
Kao rezultat uloženog truda i džez se dalje razvijao, i to konstantno osluškujući dinamiku vremena i nova shvatanja svoje publike. Stalno se istražuje, improvizuje na razne načine, iskušava publika, te tako dobivamo stilove kao što su Acid i Smooth džez. Nove snage poput Pat Metheny-ja, Sade, Jamiroquai, Brand New Heavies, Moloko i drugih stupaju na pozornicu džeza.
Pokušaji, potrage za novim zvukom nisu izostali niti devedesetih godina. Pojavom elektronske muzike, sama se nametnula i želja za kombinovanjem te vrste muzike sa džezom. Najuspješniji u svojim eksperimentima su Bjork i grupa Portishead.
Sa početkom XXI vijeka javljaju se mlade džez zvijezde od kojih zavisi budućnost i sam opstanak džez muzike: Norah Jones, Diana Krall, Jill Scott, Jamie Cullum, Erykah Badu, Amy Winehouse…
Željela bih da u ovoj temi zajedno pričamo o njima, poznatim i manje poznatim, vama omiljenim i rado slušanim... o svemu što smatrate zanimljiv, a odnosi se na džez. Sva ova imena nije dovoljno samo spomenuti. Obzirom na velike muzičare i sjajne karijere koje su nama ostavile nezaboravne zvukove, mislim da zaslužuju prostor u kojem će biti dostojanstveno predstavljena njihova ličnost i bogati muzički opus.
Značaj „improvizacije“ u džezu
Ranije smo spomenuli improvozaciju; ovdje se ne radi o pukoj improvizaciji, da to bude jasno, već se radi o tome da improvizator izvornu melodiju mijenja tako što mijenja njenu visinu i ton. Varijacija na temu ima više. I sama improvizacija vremenom je doživjela razne promjene. Nesumnjivo da je bila osnovni element afričke i afro-američke muzike. U početku se izvodila na način call and response tj. način kod kojega se izmjenjuju pojedinac i grupa. U New Orleans jazz stilu muzičari su naizmjenično improvizovali melodiju, dok je u swingu improvizacija svedena na minimum jer big bandovi sviraju isključivo napisanu melodiju.
Najznačajnije ritamske karakteristike džeza su: sinkopirani ritam, sloboda izvođenja i stalan ritmički puls. Jazz melodije vrlo su fleksibilne kao i ritam.
Jazz najčešće svira mala grupa – combo od dva do osam izvođača ili velika grupa – big band od deset do petnaest izvođača. Temelj izvođačkog sastava je ritamska sekcija koja se najčešće sastoji od klavira, kontrabasa, udaraljki, ponekad bendža ili bas gitare. Solistički instrumenti su: kornet, truba, saksofon (sopran, alt, tenor, bariton), klavir, klarinet, vibrafon, trombon i dr. Svakom, bilo većem ili manjem sastavu, svojstvena je solistička postava. Princip sviranja nije stvaranje homogenog zvuka, već naprotiv isticanje razlika u instrumentalnim bojama.
Klasična postava instrumenata se u novije vrijeme obogaćuje nizom novih rijetkih instrumenata, posebno iz folklora raznih zemalja. Tako se u free jazu koriste alpski rog, sitar, frule i različite udaraljke. Uz njih se susreću i instrumenti s električnim pojačalima, kao što su gitara, kontrabas, klavir i vibrafon, pa trube i saksofoni.
Sa stilovima džeza, podvrstama, uticajima vremena u kojem je nastao i razvijao se, sjajnim džez izvodjačima, omiljenim numerama upoznaćemo se u nastavku teme... Ali, polako... Za početak uživajte...
Korišteni podaci iz slijedećih izvora:
http://en.wikipedia.org/wiki/Jazz
http://hr.wikipedia.org/wiki/Jazz
http://members.tripod.com/~hardbop/
http://www.jazzistry.org
http://www.allaboutjazz.com
Mikica
Swing jazz
Sving džez je stil koji se radja krajem dvadesetih godina XX vijeka. Ove su godine, izmedju ostalog, bile obilježene dixieland i hot jazz bendovima, čarlstonom, ali i počecima sving džeza.
Jaka ritam sekcija (sa kontrabasom i bubnjevima) osnovna je karakteristika svinga. Radi se o tempu koji varira od srednjeg do brzog. Novina je i češća upotreba rifova ili tzv. kratkih melodičnih ideja koje se upotrebljavaju u jednom ponavljajućem, odnosno call-and-response maniru izmedju instrumentalnih sekcija benda. Sekcije su često komponovane na način da dominira limena muzika (trube i trombon), ili duvačke dionice sa instrumentima kao što su saksofon i klarinet. Ovaj call-and-response stil bio je umnogome imitacija originalnog call-and-response stila koji potiče iz tradicije Južno-baptističke crkve.
Godinama se sving kao stil razvijao na različite načine, bendovi su rasli do 16 vrsta instrumenata koji su svirani zajedno, ili kontra jedan drugom, što je dovelo do toga da su sving bendovi često bili označavani kao 'orkestri' upravo zbog velikog broja muzičara i raznolikosti instrumenata.
Vrlo značajna novina koju uvodi sving jeste da je pojedinim muzičarima data mogućnost da izvode solo dionice tokom jedne kompozicije, te na taj način oni su mogli postati mnogo uočljiviji, odnosno postajali su individue koje su svojim muzičkim talentom okupljale zaslužene lične fanove. Takav je bio, recimo Gene Krupa, koji je slavu stekao upravo počevši sa bendom koji mu je pružio šansu za isticanjem.
Karakteristika svinga jeste i da vodja benda obično stoji naprijed, ispred benda tokom koncerata i svirki; obično je i on taj koji svira neki od instrumenata, povremeno se kreće plesnim pokretima na sceni, ali svo vrijeme drži ritam cijelom bendu, odnosno sve je pod njegovom kontrolom. Svojevremeno, sving se svirao uživo pred publikom koja je očekivala da može i da zapleše u svakom momentu. Tako da su džezeri uvijek bili spremni na improvizaciju, odnosno da publici podare taktove uz koje se jednostavno može zaplesati. Interakcija izmedju benda i publike bila je vrlo važna.
Popularnost svinga opada tokom Drugog svjetskog rata. No, stil idalje živi, samo sada kroz drukčije moduse, kao naprimjer: džamp bluz, ritam i bluz, bibop, rok en rol, kauntri i fank.
Muzičke zvijezde koje su svoje neprikosnoveno mjesto zaslužile na nebu svinga su, bez sumnje: Djuk Elington, Kaunt Besi, Flečer Henderson, Braća Dorsi, Beni Gudmen, Džin Krupa, Glen Miler, Čik Veb, Arti Šov, Luis Armstrong, Roj Eldridž, Oskar Piterson, Dželi Rol Morton.
Alton Glenn Miller – zvijezda sving ere
Glenn Miller (01.03.1904 – 15.12.1944) rodjen je u Clarindu, država Iowa. U ranoj mladosti, njegovi su se roditelji često selili, tako su selidbama došli i do mjesta North Platte, koje će ostati Glenu značajna dječačka uspomena. Naime, Miller je počeo raditi na farmi, muzao je krave kako bi si priuštio novac za kupovinu trombona. Kako tvrdi Geoffrey Butcher u svom djelu “Next to a Letter from Home”, Millerova majka bila je temeljna snaga cijele familije, i Miller je upravo od nje naslijedio vrlo čvrst karakter, ali i ljubav prema muzici.
Saxofon by Fotografia Diselgraf, on Flickr
Činjenica je da Miller nije baš računao s tim da bi muzika mogla biti i njegova karijera, obzirom da je kasnije završio i visoku školu, pohadjao časove na Univerzitetu Colorado. Uporedo sa obavezama na koledžu, sredinom dvadesetih, Miller je nastavio da svira i pomalo da radi sa bendom Boyd Sentera iz Denvera. Draž muzike bila je isuviše jaka, te Glen napušta Univerzitet, i okušava svoju sreću na West Coast-u.
Svirao je u nekolicini manjih bendova u Los Angelesu sve do 1927.godine, kada se pridružuje Ben Pollack Orkestru kao trombonist i aranžer. Ovo je bila više nego sjajna prilika za Millera, obzirom da je Pollackov bend bio već dobro poznat i poštovan. Cijeli se bend seli u New York, što otvara nove mogućnosti i samom Milleru. Pored toga što je svirao trombon, on počinje da radi aranžmane za imena kao što su Victor Young, Freddy Rich i mnoge druge, čime njegov ugled u svijetu muzike raste. Osjeća se jako zadovoljnim svojom karijerom. Godine 1928. ženi se sa Helen Burger, svojom ljubavlju koju je sreo još za vrijeme studentskih dana.
U godinama koje slijede, Miller postiže uspjeh organizovanjem bendova i aranžiranjem za njih. Izmedju ostalog, ovo uključuje i njegovu ulogu tromboniste i aranžera za Dorsey Brothers, kao i rad sa čuvenim Ray Noble-om, koji je u SAD došao iz Velike Britanije.
Bez obzira na veliki uspjeh i priznanja koja je stekao radeći sa Ray-om, Miller je želio imati svoj vlastiti veliki bend, te se okreće vrlo korisnom poslu sa Metro-Goldwyn-Mayer filmskom kompanijom. U martu 1937.godine, Millerov san postaje stvarnost kada je stao rame uz rame sa muzičarima kao što su Charlie Spivak, Toots Mondello i Maurice Purtill, odnosno kada su formirali Glenn Miller Orchestra. Tokom 1938.godine javljaju se odredjeni problemi u funkcionisanju benda u vezi sa cjelokupnim konceptom koji je u realnosti odudarao od onog što je Miller istinski želio. Odlučio je izvršiti reorganizaciju, a zadržao je samo neke od prvobitnih članova benda. Kasnije te godine, bend dobiva i vokal Marion Hutton. Do kraja 1939.godine bend je svirao po klubovima u New Yorku. Postali su čest gost radio postaja, počeli da snimaju svoje kompozicije što je doprinijelo da se zvuk i muzika koju Glen Miller radi proširi i na druge dijelove zemlje.
Bend je postao više nego popularan. Kritika im je bila vrlo naklonjena. Millerov talent, ali i istrajnost i trud dobili su zasluženo priznanje. Bend je bio vrlo vičan u sviranju različitih tipova ‘big band’ muzike, sve od hot jezza do popularnih balada, što im je samo dodatno uvećalo slavu.
Poznati američki trombonist bio je, znači, predvodnik jednog od najpopularnijih bendova sving ere. Može se reći da njegovu muziku karakterišu vrlo precizno izvodjeni aranžmani koji se ogledaju u dupliranju klarineta u saksofon melodijama.
Bogati i šaroliki javni nastupi, kao što rekosmo ranije, bendu su donijeli veliki nacionalni ugled i mnoštvo obožavatelja. Medjutim, ratne godine nose svoje neminovnosti. Miller se 1942. priključio vojnim jedinicama i postao lider jednog vojnog benda. U to vrijeme, Miller je bio jedan od najpopularnijih muzičara. No, slava mu nije pomutila razum. Naprotiv, važio je za izrazitog patriotu i svoje je lične dužnosti smatrao veoma ozbiljnim. Svoje znanje i umijeće, svoj entuzijazam uložio je i u vojni bend, koji postaje veoma priznat.
Millerova karijera, nažalost, naglo je okončana nesretnim slučajem 1944.godine. On je bio jedan od putnika u avionu koji je letio iz Londona za Pariz. Let se završio kobno. Avion se srušio i nikad nije pronadjen.
Millerovi albumi poput "Platinum Glenn Miller", "The Popular Recordings (1938-1942)”, "The Essential Glenn Miller" i snimci pjesama kao što su “Moonlight Sonata", "Chattanooga Choo-Choo”, "In the Mood" ili "String of Pearls" podsjećaju i svjedoče o jednom izuzetnom talentu kojeg ne smijemo zaboraviti.
U tekstu korištene informacije sa:
http://www.answers.com/topic/glenn-miller-bandleader-trombonist-missing-person
Mikica
Sav taj džez
Mnogo toga u džez muzici toliko je suptilno da se ne može zapisati na notnom papiru, pa čak ni objasniti rečima. To je muzika koja ne može samo da se sluša, mora da se oseti, da se razume da bi se volela..
Amerikanci ga smatraju svojom klasičnom muzikom, ali zapravo najtačniju definiciju džeza dao je Milivoje Marković u svom "Vodiču kroz džez": "Džez je improvizovana američka muzika koja koristi evropske instrumente, a ujedinjuje elemente evropske harmonije, evropsko-afričke melodije i afričkog ritma".
Mislim da ni jedna muzika ne budi u meni emocije kakve budi džez. I nisu to obične emocije koje prođu sa poslednjim taktovima pesme, to su emocije koje me drže ponekad i danima...
Dixieland (New Orleans Jazz)
Obzirom da smo u ranijem postu pričali o swing jazzu, koji je u biti druga po redu bitna razvojna karika u džezu, za tren ćemo se vratiti na muzički izražaj koji je bio osnova džeza, i od kojeg je sve počelo. Radi se o jednom stilu koji svoj naziv dobija po gradu u kojem nastaje, Dixieland ili New Orleans Jazz (ponekad nazivan Hot jazz ili Early Jazz). Ovdje ćemo u korijenu zvuka naći ujedinjenje bluz elemenata sa tradicionalnim puhačkim instrumentima. I sama riječ jazz/džez rodjena je nekako uporedo sa ovim stilom, i to u momentu kad se pojavljuje prvi snimak Original Dixieland Jazz Banda.
Ovakav način sviranja postaje vrlo popularan u New Orleansu, ali dobar zvuk brzo nalazi put prema ostalim dijelovima Sjedinjenih američkih država. No, to nikad nije povrijedilo jedan epitet koji je ponio New Orleans, a to je onaj da se smatra kolijevkom džeza. On je to bio i ostao. Njegov položaj glavne luke, značajnog trgovačkog centra, bogatstvo raznolikosti stanovništva koje se tu naseljavalo našlo je svoj odraz u muzici i kulturnom životu koji se tada vodio.
Osnovne karakteristike
Ako bismo govorili o osnovnim karakteristikama New Orleans Jazza onda bismo morali poći od sastava. Dakle, dixieland se izvodi u maloj grupi, combo, od pet do osam svirača, uz izrazitu improvizaciju instrumentima kao što su truba, klarinet, trombon, iz kojih izranjaju bogate improvizirane melodije. I naravno, podrška ritam sekcije je bila neizbježna (gitara ili bendžo, kontrabas ili tuba, klavir i bubnjevi). Dixieland džez bendovi najčešće su kombinovali limenu muziku (marš, koračnice), francuski tzv. Quadrilles, crnački ritam i bluz sa kolektivnom, polifonom improvizacijom. Ukratko, dixieland konačni zvuk nastaje kada se na jednom instrumentu (obično je to truba) svira melodija ili prepoznatljiva varijacija, a drugim instrumentima koji su u tzv. "prednjem redu" se improvizuje melodija oko glavnog instrumenta.
Godina 1917. u sami vrh popularnosti dovela je Original Dixieland Jazz Band, nizali su se hit za hitom. Taj muzički zvuk ostavlja veliki uticaj na rad Louisa Armstronga i njegov bend „All Stars“; široj publici su oni nekako i identificirani sa dixielandom. No, ne smije se zaboraviti koliki je uticaj sam Armstrong kasnije ostavio na razvoj drugih džez stilova.
Tridesete i četrdesete godine XX vijeka ovom muzičkom izražaju nisu bile baš naklonjene. Bendovi su se morali grčevito boriti za naklonost publike, a uslijed pojave novih muzičkih pravaca i drugačije formiranih bendova. Da bi tek kasne četrdesete i rane pedesete godine donijele odredjenu vrsta priznanja dixieland muzičarima koji su, nesumnjivo, ostavili snažan pečat na muzičkoj sceni. Ovo vrijeme obilježeno je i nekim novim mladjim skupinama koje su se trudile oponašati svoje uzore iz vremena kad je stil bio u povoju. Medjutim, na mnogo bolji sluh publike naišli su bendovi koju su vrlo ciljano otišli korak dalje, a to je stvaranje novih, inovativnih nastupa i sviranje starih melodija u novim aranžmanima. Medju najupečatljivijim je svakako bend "Progressive Dixieland", koji je uspio iskombinovati tradicionalne dixieland melodije sa bepop stilom i ritmovima. Ovaj stil se ponekad naziva i "Dixie-bop".
Etimologija pojma dixieland
Pojam dixieland i danas ima široku upotrebu, medjutim, koliko je ovaj pojam primjeren ili ne, stalna je rasprava u stručnim krugovima. Dok je za neke nezamjenjiv, i kao takav suštinski bitan (posebno za bendove na zapadnoj obali SAD-u i onih koji se nalaze pod uticajem bendova oživljenih 1940), drugi bi radije da se koriste pojmovi kao što su Classic Jazz ili tradicionalni jazz (ovo se posebice odnosi na New Orleans muzičare, kao i one pod jakim uticajem afričko-američkih bendova dvadesetih godina XX vijeka). Neki od potonjih smatraju čak pojam dixieland krajnje pogrdnim jer implicira površne podvale i igre, bez strasti i daleko od dubokog razumijevanja muzike, što je, naravno, samo jedno u nizu različitih shvatanja. Mi ćemo se radije zadržati na muzici samoj, odnosno razumijevanju prilika u kojima je nastajala, a sud o etimologiji pojma prepustit ćemo stručnjacima.
Savremeni dixieland džez
Ovom kovanicom „savremeni dixieland džez“ poslužićemo se samo u nuždi, kako bismo na neki bliži način pokušali prikazati u kojim to oblicima danas nalazimo korijene dixielanda.
Chicago stil
Jedan od njih je tzv. Chicago stil, čiji su zastupnici Jimmy McPartland, Eddie Condon, Tyrone Spanier i Bud Freeman. U ritam sekciji tih bendova dolazi do zamjene gudačkih niskih tonova za tubu, a gitara se zamjenjuje bendžom. Ranija naglašenost ansambl zvuka sada se mijenja u korist naglašavanja solo izvođenja. Chicago stil od dixielanda također se razlikuje i po bržem tempu. Bendovi naklonjeni ovom zvuku sviraju širok izbor melodija, uključujući većinu onih iz više tradicionalnih bendova, ali vješto improvizuju i mnoge porijeklom iz tridesetih godina.
West Coast Revival
Ovaj se zvuk može označiti kao druga vrsta dixieland pokreta, koji se javlja u kasnim tridesetim godinama. Začetnici su bili Lu Watters Yerba Buena Jazz Band iz San Franciska, a njihovu ideju nastavio je njegovati trombonist Turk Murphy. Ovdje se radi o tzv. zatezanju Chicago stila, odnosno ovo je stil koji se postepeno razvija prema svom „zamahu“. Repertoar tih bendova temelji se na muzici Joe «King» Oliver, Jelly Roll Morton, Louis Armstrong, i WC Handy-ja. Bendovi sada sviraju u stilu West Coasta, uz korištenje bendžoa i tuba u ritam sekciji.
New Orleans Traditional
"New Orleans Traditional" je pokret započet otkrićem Bunka Johnsona 1942, a proširen je po osnivanju Preservation Halla u Francuskoj četvrti tokom 1960.godine. Bendovi sviraju u novom nizu koristeći bas (ili tubu) i bendžo. New Orleans "preporod" od šezdesetih godina daje veći značaj solu. Poznate tradicionalne dixieland pjesme su: When the Saints Go Marching In, Muskrat Ramble, Struttin' With Some Barbecue, Tiger Rag, Dippermouth Blues, Milenberg Joys, Basin Street Blues, Tin Roof Blues, At the Jazz Band Ball, Panama, I Found a New Baby, Royal Garden Blues i mnoge druge. Sve ove pjesme su se naširoko svirale od strane jazz bendova u periodu prije Drugog svjetskog rata, da bi početkom pedestih godina bile grupisane, da tako kažemo, u jednu skupinu kao Dixieland standard.
Dixieland ikone i njegovanje muzičke stečevine
Neki od umjetnika koji se najčešće identifikuju sa dixieland stilom su: Louis Armstrong, All-Stars band, (o kojem ćemo detaljno govoriti u nekom sljedećem postu); Kenny Ball, poznat po svom top-40 hitu "Midnight in Moscow"; Eddie Condon; Jim Cullum Jazz Band; The Dukes of Dixieland; Pete Fountain; Al Hirt, trubač koji je imao niz od top-40 hitova šezdesetih godina; Ward Kimball; Tim Laughlin; George Lewis; Turk Murphy; New Black Eagles Jazz Band; Chris Tyle, kornetist, trubač, bubnjar, klarinetista, saksofonist, vođa Silver Leaf Jazz Banda, poznat kao jazz pisac i pedagog; The Happy Pals, te brojni drugi.
Na kraju, za sve ljubitelje ovog džez pravca i njegovih varijacija, spomenut ćemo samo nekoliko značajnih festivala: Međunarodni festival dixieland u Dresdenu, Njemačka; "Riverboat Jazz Festival" održava se svake godine u pitoresknom danskom gradiću Silkeborg; najveći tradicionalni jazz festival, Sacramento Jazz, SAD; nadaleko popularni New Orleans Jazz and Heritage Festival; zatim Tarragona Dixieland međunarodni festival, Španija, održava se sedmicu dana prije Uskrsa još od 1994, s mnoštvom bendova iz cijelog svijeta i stotine nastupa na ulicama, pozorištima, kafićima i hotelima; JazzAscona New Orleans & Classics i dr.
O ukusima se ne raspravlja, to je jasno, i danas kad džez živi jednim drugačijim životom, možda je pomalo i nezahvalna priča o džez stilovima. Mislim da se već sada uočava da se radi o vrsti muzike u kojoj je bilo mnogo više „talasanja“ nego što možemo reći za neke druge muzičke pravce. Medjutim, bilo kako bilo, vjerujem da pokušaj razumijevanja stvari iz njihovog korijena, upravo treba da im dâ zasluženo mjesto, kako u povijesti muzike, tako i u izgradnji našeg, pojedinačnog muzičkog ukusa.
Mikica
Biografija jednog kralja
Louis Daniel Armstrong (04.08.1901–06.07.1971), pod nadimkom Satchmo ili Pops muzičar je koji je, bez sumnje, obilježio eru Dixieland džeza, a sa svojim bendom i eru Swing džeza. Definitivna ikona, čija su očaravajuća izvodjenja brojnih džez kompozicija ostavljala bez daha generacije i generacije.
Louis Armstrong jedan je od najvećih džez muzičara. On je definisao šta je to igra zvana „jazz“. Njegove zadivljujuće tehničke sposobnosti, radost i spontanost kojom je zračio; njegov inventivni i bistri muzički um stvorili su djela koja po svojoj vrijednosti zaslužuju da se čuvaju u zlatnoj škrinjici džez scene. Uzor je mnogima, a njegovo ime i oni koji o džezu znaju tek štošta, izgovaraju sa dubokim pijetetom.
Počeci karijere
Photo by Anthony Bruehl – Vanity Fair
Louis Armstrong rodjen je u siromašnoj afričko-američkoj porodici u New Orleansu 1901 godine (mada ima i autora koji za datum rodjenja navode 1900 godinu). Kao mladić, na ulici je rado pjevao sa prijateljima. Kako je bio iz siromašne porodice, poslan je u reformsku školu, a nakon jednog incidenta, gdje je naučio svirati kornet. U dobi od četrnaest godina već je radio svašta: prodavao novine, istovarao brodice, prodavao ugljen. U to vrijeme nije si mogao priuštiti vlastiti instrument, ali je slušao muziku i svoje omiljene bendove.
Joe „King“ Oliver je bio njegov ljubimac; stariji čovjek koji se ponašao kao da mu je otac. On je taj koji je Louisu davao svoj kornet, i on je taj koji ga je upućivao u instrument, i bio vodilja za plovidbu po muzičkim morima. Joe „King“ Oliver, kao vodja prvog velikog afričko-američkog benda sprijateljio se s njim, što je doprinijelo da se Armstrong pridruži bendu u Čikagu 1922.
Naime, upravo je ta 1922 godina bila presudna za životni put Louisa Armstronga. On prima telegram od svog mentora Joe Olivera, kojim ga moli da se pridruži njegovom „Creole Jazz Band“-u u Lincoln Gardens (459 East 31. Street) u Čikagu. To je bilo ostvarenje sna za Armstronga, svirati sa čuvenim muzičarima u Čikagu.
U to vrijeme dok je svirao u Oliverovom „Creole Jazz Band“-u, Armstrong je upoznao Lillian Hardin, pijanistkinju i aranžerku u bendu. U februaru 1924 s njom se i vjenčao. Lillian je bila jako inteligentna i ambiciozna žena; ona je osjetila da se Louis rasipa svirajući u Oliverovom bendu, ali da to nije dobro za njega, znala je da on može bolje i više. Do kraja 1924 stalno je vršila pritisak na Armstronga da napusti bend svog mentora, što je on i učinio, ali vrlo nevoljko. Kratko zatim radio je sa Ollie Powers 'Harmony Syncopators prije nego što se preselio u New York kako bi počeo svirati za Fletcher Henderson's Orchestra.
Zlatne godine
Kada se vratio u Čikago, u jesen 1925, Armstrong počinje snimati; te su kompozicije obilježile povijest džeza (snimci nastali u saradnji s brojnim pjevačima bluesa, uključujući i Bessie Smith). Ove 'Hot Five' i 'Hot Seven' snimke potpuno su razbile uobičajene stereotipe New Orleans muziciranja. Armstrong svojim instrumentom boji note posebnim čarom svoje inventivnosti; ritmički smion nameće improvizacijsku slobodu, dok je s druge strane, tehnički, vrlo siguran u ono što radi.
Te iste godine, 1925, Armstrong seli u Čikago i pridružuje se bendu svoje supruge na Dreamland Cafe (3520 South State Street). Takodjer je svirao u Erskine Tate Vendome Orchestra, a zatim s Carrol Dickenson Orchestra na Sunset Cafe (313-17 East 35. Street). Snimanje nastavlja do 1928. Dok je radio na Sunset Cafeu, Louis je upoznao svog budućeg menadžera Joe Glaser.
Godine 1928 počinje snimanje sa bubnjarom Zutty Singleton-om i pijanistom Earl Hines-om, s kojima će se potpuno muzički uskladiti. Dokaz tome su nastali muzički zapisi, koji su prava remek-djela; Armstrong je s njima počeo isticati i kompleksne izvedbe ansambla. Tokom tih godina Armstrong radi i sa velikim bendovima po klubovima i pozorištima Čikaga.
Armstrong je nastavio svirati u Carrol Dickenson orkestru do 1929. Takodjer je vodio svoj bend na istom mjestu, a pod imenom Louis Armstrong and his Stompers. Sljedeće dvije godine svirao je sa Carrolla Dickerson, Savoy Orchestra i sa Clarence Jones Orchestra u Čikagu.
Armstrong u New Yorku 1929 predvodi jedan nightclub bend. Natpisi o njemu pojavljuju se u pozorišnoj reviji „Hot Chocolates“, a nakon što je otpjevao pjesme „Fats“ i "Ain't Misbehavin", koje su njegove prve popularne pjesme, iz kojih će se izroditi svi naknadni aplauzi vjerne publike. To je inače doba u kojem on u svojim nastupima potencira više popularnu muziku; a i to je za njega bio veliki izazov, jer je te pjesme pred publiku iznosio na sebi svojstven način.
Armstrong se preselio u Los Angeles u 1930, gdje postaje lider benda Louis Armstrong and his Sebastian New Cotton Club Orchestra, da bi se 1931 vratio u Čikago i okupio svoj bend za turneju, koju je planirao. U junu iste godine vraća se u New Orleans po prvi put otkako ga je napustio 1922, i pridružuje se King Oliver's Creole Jazz Band-u.
Američki ambasador na svjetskoj turneji
Sva njegova vještina i virtuoznost vrhunac dostižu 1933 godine, kada njegov stil prolazi proces pojednostavljenja.
Tridesetih godina, u usponu svoje slave, Armstrong ima i svoju prvu turneju po Evropi kao solist i pjevač, čime se otvaraju vrata ka strasnim putovanjima, na kojima je spajao ugodno sa korisnim.
Glaser, kao menadžer odigrao je važnu ulogu u karijeri Louisa Armstronga kada je angažovao orkestar Luisa Russella kao backup bend. Russellov orkestar je bio sastavljen od pretežno New Orleans muzičara, od kojih su mnogi takodjer svirali sa King Oliverom; sve skupa se pokazalo kao vrlo plodna kombinacija. Bend je preimenovan u Louis Armstrong and his Orchestra.
Glaser je inače na sebe preuzeo sve poslove u vezi sa Armstrongovom karijerom, time ostavivši njemu vrijeme koje je mogao posvetiti muzici. Glaser je toliko uvukao bend u nove poslove, da su bukvalno slijedećih deset godina stalno bili po turnejama. To je period kada Armstrong postaje jedan od najpoznatijih ljudi u Americi.
U privatnom životu nije sve bilo baš tako sjajno; njegov brak nije funkcionisao kao polje karijere, 1938 Louis se razveo od Lillian. Nakon tog razvoda slijedi drugi kratki brak, pa onda i treći, u kojem je Louis ostao do kraja života.
U godinama koje slijede Armstrong zajedno sa orkestrom nastavlja turneju i snimanje ploča, ali 1940 ukus publike se mijenja, a time i muzički kritičari postaju glasniji. Tada se nekako čini i sam Armstrong umornim, prodaja počinje da opada, a i organizovanje koncerata postaje prilično napeto. Kritičari su se žalili da je Armstrong postao previše komercijalan. Medjutim, zahvaljujući Glaserovoj visprenosti, godine 1947 on raspušta orkestar, te okuplja manju grupu muzičara koja je postala jedan od najvećih i najpopularnijih bendova u povijesti džeza. Grupa je dobila naziv Louis Armstrong Allstars.
Nova manja grupa saradjivala je uspješno sa izuzetnim muzičarima kao što su Barney Bigard, Jack Teagarden, Sidney 'Big Sid' Catlett, Vilma Middleton, te Earl Hines. Bend je prošao kroz niz kadrovskih promjena tokom godina, ali je ostao vrlo popularan u cijelom svijetu. Nastupali su po Africi, Aziji, Evropi i Južnoj Americi, sve dok Louisovo zdravstveno stanje nije postalo tako loše da su se morali razići. Armstrong je postao poznat kao Američki ambasador.
Satchmo Veliki
Pojavio se u brojnim filmovima, od kojih je najbolji dokumentarni film pod nazivom Satchmo Veliki iz 1957.
Veliki hit, njegova verzija "Hello Dolly" pojavljuje se 1963.godine. Godine 1968 je snimio drugi hit, pjesmu koja je postala takodjer 'broj jedan' - "What A Wonderful World".
Armstrongovo zdravstveno stanje se nekako u to vrijeme pogoršava, hospitaliziran je nekoliko puta tokom posljednje tri godine svog života, ali je nastavio svirati i snimati.
Dana 06. jula 1971 godine najveći svjetski džez muzičar umro je u snu u svom domu u Queensu, New York.
Korišteni izvori:
http://www.redhotjazz.com/louie.html
http://www.answers.com/topic/louis-armstrong i
http://www.soulwalking.co.uk/Louis%20Armstrong.html
Mikica
Bebop – džez stil, četrdesete godine XX vijeka
Pojava sving ere izgledala je svima opčinjavajuća, i izgledalo je da će trajati cijelu vječnost. Sving je donio priznanje džez muzike u cijelom svijetu, pa čak i izvjesno imitiranje od strane klasičnih kompozitora. Ali, bez obzira na to što su zaista veliki bendovi dali jak zamah razvoju džeza, oni su, s druge strane, uticali i na negativan imidž džez muzike. Kritičari su znali biti često na kraj srca, pa su za džez pisali da je postao "ples ludosti", oblik lagane zabave, mogućnost za muzičku karijeru čak i za one muzičare koji su daleko od ozbiljne profesionalnosti; džez je označavan i kao industrija, a ne umjetnost, čiji je jedini cilj bio da se proda mnogo ploča, jer prodaja velikog broja ploča postala je novi trend, odnosno način da se postane bogat.
Sving je, dakle, muzika koja je propratila Drugi svetski rat, i to na način da je postala svojevrsni izduvni ventil, pomoću nje trebalo je otjetari ljutnju i strah. Ova, tzv. psihološka revolucija, bila je način da se za sebe prisvoji izvjesna stabilnosti u vreme visoke nestabilnosti i svakodnevnih životnih rizika.
I tako se dešava izlazak ploče Coleman Hawkinsa, 1939 godine, pod nazivom Body and Soul. Ta je ploča imala presudan uticaj na radjanje bebopa. Hawkins je ustvari tom pločom postao uzor mnogim mladjim džez muzičarima, medju kojima je daleko najznačajniji bio Charlie Parker.
Tada se na sceni dešava vrtoglavi pad popularnosti velikih bendova, kao i oživljavanje pop muzike, koja u biti favorizuje disidente u okviru džez muzike, koji su bili protiv komercijalne prodaje zagovarane od strane velikih bendova. Ovi izolovani intelektualci publici su ponudili novu muzičku poruku, koja je potpuno neovisna od ukusa širokih masa. Bebop muzičari započeli su obnovu i tematskih materijala, daleko od pop tema, sada preferiraju bluz teme iz prošlosti, odnosno okreću se ponovo prema originalnim džez kompozicijama, sa svom njihovom porukom „slobode“. Oni su označili i povratak ka malim klubovima i malim ansamblima, odnosno vraćanje od velikih bendova ka malim combo bendovima. Novi val muzičara obelježio je napredovanje ka jednom mnogo više ličnom, vrlo intimnom i iskrenom obliku muzike. Bebop je sve više postajao oblik tzv. "privatnog" izražavanja. Bebop je postao muzika za slušanje, za razliku od ranijih žanrova džeza, koji su označavani više kao muzika za ples.
Džez muzičari i jesu, prije svega, zabavljači. Ali, sada su postali i istraživači, čak i naučnici. Umjesto da svira ono što je prirodno, bebop improvizator sada pokušava da svira ono što nije prirodno. Bebop je potpuno novi fenomen, i ne samo da nije nastavio razvijati do tada formiranu džez tradiciju, već je, naprotiv, predstavljao oličenje podrivanja te iste tradicije.
Bebop – strast za improvizacijom
Sam naziv žanra "Bebop" izveden je iz izraza "flatted fifth", kako se ustvari zove omiljeni muzički interval bebop muzičara. Radi se, dakle, o onomatopeji dvaju kratkih nota, tipičnih za kraj fraze. Akcenat leži na tome da je praktično ovaj interval bio omražen, da ne kažemo nedozvoljen, u dotadašnjim velikim džez bendovima. Naime, tzv. “flatted third” i “seventh” su bili omiljene note, ili "blue notes", ono što je predstavljalo note “par excellence”, ali “flatted fifth” nije bio popluaran ni u bluzu.
Jedini razlog zbog kojeg uopšte možemo govoriti o zamahu Bebopa, kao grani džeza, jeste da raniji koncept džeza i Bebop dijele zapravo istu instrumentaciju i strast za improvizacijom.
Odnos izmedju novih heroja i starih je bio više jedan vid otudjenja, a ne nastavak stečene baštine. Novi heroji su bili gitarista Charlie Christian, basista Boris Blanton (Duke Ellington's Band), saksofonista Charlie Parker, Cab Callovai - trubač Dizi Gilespija, pijanista Thelonious Monk, Count Basie - saksofonista Lester Janga, Luis Armstrong - saksofonista Dexter Gordona. Oni nisu bili nasljednici orkestara svojih gospodara: njima su dodijeljene, naizgled, sporedne uloge, no ipak su postali oličenje svojih bendova.
Jezgro bebop muzike ne nalazi se samo u formatu, već u onom egzistencijalnom raspoloženju koje je priču vratilo nazad na bluz. Bebop solista ujedno je i pjesnik i filozof, nije samo zabavljač. Tako su sinkope, koje bi trebalo da olakšaju ples, postale zastarjele. U izvjesnom smislu, bebop označava nestanak sinkopa, makar privremeni, iz džez muzike, čime dolazi do prenošenja džeza iz dvorana za ples u potkrovlje. To više nije muzika za mase, već muzika za elitu.
Bebop je strukturalno i emotivno složeniji nego sving. Njegova pojava pojačava rast jedne kolektivne svijesti o džezu u zajednici. Kao zaseban muzički pravac, ima popustljiviju strukturu, što je još jedan korak u progresivnu emancipaciju džeza. Ovaj stil naglašava nevažnost ritmičnog aspekta, a ističe emocionalnu snagu koju nosi solo. To smanjuje kompleksnost polifonih melodija i povećava značaj stila, te je tako bebop odnjegovao jedan novi krug melodičnih inovacija.
Bop fraziranje poigrava se sa ritmom, i to na način koji daje poseban smisao i pauzi izmedju dvije note. Ritam sekcija je pojednostavljena, više bazirana na bas i bubanj, tako oslobadjajući gitaru i klavir. Kako je rastao značaj basa (što se počelo dešavati sa Blantonom), bubnjevi su počeli da akcentiraju muziku, a ne samo da daju tempo. Ritam sekcije, koje su činile više tehnički dio ansambla, sada dobivaju novi stepen slobode. Upravo to slabljenje klasične ritam sekcije, stvara novi uzdržani koncept ritma, akcentiran vrlo dozirano, te tako dozvoljava solistima da "misle".
Disonance i nove tonske boje, uz neregularno fraziranje sa oduševljenjem su prihvaćene. Dok su veliki sving orkestri imali jasno postavljene muzičke aranžmane, bebop muzičari su bili puno slobodniji i skloniji improvizaciji. Većina bebop umjetnika posjedovala je virtuoznu izvodjačku tehniku. Muzičari više ne improvizuju varirajući samo melodiju, nego stvaraju slobodne, sjajne improvizacije na zadani harmonijski oblik. Još jedna novost koja se javlja u bebopu je jam session. To je slobodno, spontano improviziranje muzičara, obično više za lično uživanje, i obično bez šire publike.
Decenijama se džez muzika kretala u pravcu formiranja većih i većih orkestara. Bebop je napravio vrlo oštar zaokret prema manjim ansamblima i manje organizovanoj muzici, manje formalizovanoj. Uobičajeni bebop combo sastav imao je: saksofon, trubu, kontrabas, bubnjeve i pianino. Ovakav tip malog sastava imali su, tada vrlo popularni, Charlie Parker (saksofonist) i Dizzy Gillespie (trubač). Ovaj tip manjeg orkestra, ponekad je pojačavan dodatnim saksofonistom, gitaristom ili drugim duhačkim instrumentom, a vrlo rijetko nekim gudačim instrumentom.
Čak i izgled muzičara se dramatično promjenio - bop uniformu činili su: šešir, naočare i kozja bradica, a ne večernje odijelo kao u sving doba.
Tokom pedesetih godina džez je izgubio svoju dominantnu poziciju u izdavačkoj industriji. Uz velika odricanja, vrlo izražen trud i muzičara i izdavača, ipak je, u tom industrijskom smislu gubio popularnost.
Medjutim, džez je bio i ostao - muzika, umjetnost sama po sebi. Dok je publika nastavila da juri nove trendove, džez je stvarao sopstvenu ikonografiju. Bebop umjetnik je identifikovan sa onim kako izgleda, jer je način oblačenja ustvari bio način govora.
Bebop muzičari, buntovnici koji donose mir
Najpoznatiji predstavnici bebopa bili su: saksofonist Charlie Parker, trubač Dizzy Gillespie i pijanist Thelonious Monk. Ali, ovaj period ostat će pamćen i po muzičarima kao što su: Cannonball Adderley, alt saksofon; Art Blakey, bubnjevi; Clifford Brown, truba; Ray Brown, kontrabas; Paul Chambers, kontrabas; Kenny Clarke, bubnjevi; John Coltrane, tenor saksofon; Miles Davis, truba; Sadik Hakim, pianino; Duke Jordan, pianino; John Lewis, pianino i brojni drugi.
Turbulencije koje je donio rat, implicirale su se i na muzičku scenu. Strah, nestabilnost, bijes, morali su naći način da se ispolje. Bunt koji prati teška vremena, manifestuje se i kroz muziku, te tako biva okidač za stvaranje novog vala, obilježenog prekidom sa svime što je smatrano ostavštinom „normalnog“, mirnodopskog vremena.
Ljubitelji bebopa, i sami po prirodi buntovnici, smatraju ovu fazu jednom od vrlo plodnih, ali svakako i vrlo značajnih za neke kasnije varijacije džeza, koje će obilježiti drugačije načine života i drugačije životne sudbine.
Korištene informacije:
- http://www.scaruffi.com/history/jazz8.html
- http://www.hypermusic.ca/jazz/bop.html
Mikica
Dizzy Gillespie – Bebop džez
Bebop kao obilježje četrdesetih godina dvadesetog vijeka, novi je džez stil koji stoji upravo nasuprot muzici velikih bendova. Kao što smo ranije istakli, manji sastavi stvaraju veće mogućnosti za solo izvodjače. Bebop karakterišu izrazi nepravilne dužine, čineći tako ovaj muzički izraz drugačijim i zanimljivijim, ali s druge strane, istovremeno i nepodobnim za ples, za razliku od muzike velikih bendova.
Gillespie - otac tipičnog bebop zvuka
Razvoj bebopa u velikoj se mjeri pripisuje trubaču pod imenom Dizzy Gillespie, kao i alt saksofonisti Charlie Parkeru (Dizi Gilespi i Čarli Parker). Ovdje moramo spomenuti 1941 godinu kada su neformalno počeli da sviraju zajedno, pored Gilespija i Parkera i kontrabasista Milt Hinton, pijanista Thelonious Monk i Kenny Clarke, bubnjar.
Jedinstveni stilovi Gilespija i Parkera doprinijeli su razvoju tipičnog bebop zvuka. Njihovi eksperimenti sa protivrječnim zvukovima i specifičan oblik melodija, stvorili su novi val kojim je džez potekao. Za razliku od redovnih fraziranja, koje karakteriše velike bendove, Gilespi i Parker često rade neregularne izraze za neparne dužine uz kombinaciju pojedinih swing ritmova. Medjutim, vrlo je malo dokumentovane evidencije o njihovim ranim radovima do 1944 godine.
Trubač iz Južne Karoline Džon "Dizi" Gilespi, takodjer se ostvario i kao tekstopisac, bio je angažovan 1939 godine od strane Cab Calloway orkestra, gde je i razvio stil koji je bio pod velikim uticajem Roy Eldridga (a posebno u njegovoj Pickin' the Cabbage, 1940). Godine 1942 pridružio se Earl Hinesu, gdje je 1943 svirao zajedno sa Čarli Parkerom i pjevačicom Sarah Vaughan; tu je počeo da prikazuje mnogo više svoj lični stil, da širi svoje navike improvizacije novim akordima mijenjajući melodiju na gotovo manični oblik umjetnosti okrenuvši dinamiku muzike u samu suštinu džeza, a na račun intimnosti (ponekad zamenjuje ranije ritmove prizvukom melodrame i euforije). Gilespijevu A Night In Tunisia, pjesmu nastalu 1942 kao Interlude, prvi je put izvela Sarah Vaughan, da bi pjesma kasnije postala planetarno popularna.
Godine 1944, Dizi Gilespi kvintet, koji čine Max Roach na bubnjevima, Oscar Pettiford na basu, a kasnije i Charlie Parker, počinju nastupati u Njujorku, u "Onyx Club"-u. To je bio prvi put da je riječ "Bebop" upotrijebljena za promociju benda.
Gilespi je prvi pravi i veliki snimak napravio u januaru 1945 godine, i to u sekstetu baziranom na klaviru, gdje je Trummy Young svirao trombon, Pettiford bas i Don Byas tenor umjesto Parkera. Ovim je snimkom Gilespi pokazao svu spretnost u primjeni specijalno komponovane muzike gdje je vješto kombinovao novi bebop zvuk sa klasičnim swingom.
Još jedan sekstet, u kojem se nalazi i Dexter Gordon, kao i pijanista Frank Paparelli snimio je Blue 'n' Boogie februara 1945. Nova je estetika u potpunosti implementirana u nove pjesme, uglavnom komponovane od strane Gilespija, a snimao ih je All Stars. Godine 1945 Gilespi formira svoj bend, koji je trajao do 1950. Hitove poput Things to Come (juni 1946) aranžirao je Gil Fuller.
Gilespi bend bio je i pionir Kubanskog bopa, novog žanra nastalog vjenčanjem izmedju kubanskih ritmova i bebopa. Gilespijeva povezanost sa kubanskim Congo sviračem Chano Pozom rezultirala je pjesmom George Russell-a Cubana Be Cubana Bop (decembar 1947), što je vjerovatno prva snimljena modalna improvizacija. Gilespijeva ritam sekcija 1947 sastojala se od sljedećih članova: John Lewis, Milt Jackson, Kenny Clarke i Ray Brown, koji će uskoro formirati Modern Jazz Quartet.
Gilespi je sa svojim kvartetom napravio prilično zapaženu karijeru, da bi se docnije okrenuo više ka tzv. Third stream muzici, koja se pojavljuje 1957 godine. Radi se o sintezi klasične muzike i džeza, a improvizacija, kao ključni element džeza, koja je daleko rjedja u klasičnoj muzici, sada postaje vitalna komponenta Third stream pravca. Ovo je donekle bio logičan slijed stvari kada je Gilespi u pitanju, a nakon što je splasnuo onaj prvobitni val oduševljenja bebopom.
Kasnije Gilespi saradjuje sa argentinskim pijanistom pod imenom Boris "Lalo" Schifrin, koji je za njega komponovao Gillespiana Suite (novembar 1960) i The New Continent (1962), dok je pjesma Perception, iz maja 1961 godine komponovana od strane tromboniste James "J.J." Johnsona.
U svom muzičkom opusu Gilespi je svirao sa velikanima kao što su Ella Fitzgerald, Duke Ellington, Lionel Hampton, Earl Hines, Billie Holliday i dr.
Sjajni trubač, koji je obilježio bebop džez period rodjen je 21. oktobra 1917 godine (Cheraw, South Carolina), a umro 6. januara 1993 godine (Englewood, New Jersey). Talenat koji je danas i uzor i inspiracija brojnim džezerima.
***
Korišteni izvori:
- http://dizzygillespie.org/
- http://jazz.about.com/od/historyjazztimeline/tp/Ten_Bebop_Musicians.htm
Mikica
Jazz i njegovo vreme
Posle Prvog sv. rata, bela Amerika je prihvatila novi način života, i film, Brodvej, plesne sale, džez bendovi, su se vremenom pretvorili u profesionalnu industriju zabave, koja je postala jedna od najvažnijh institucija Amerike. Džez je viđen kao vodeći duh novog životnog stila, i period od 1920. godine, do kraha berze je nazvan era džeza.
Džez se nije proširio Sjedinjenim Americkim Državama zahvaljujući svojim umetničkim vrednostima, već kao deo korenitih društvenih promena, koje su zahvatile Ameriku izmedu 1890. i 1920. godine. Dotadašnje shvatanje, uvrežena američka etika napornog rada i emocionalne suzdržanosti, počela je da se povlači pred novim idealom, kojim se naglašava i koji smatra prihvatljivim kao način života i ličnog blagostanja, zadovoljstvo i samoizražavanje.
Ovakvo novo razmišljanje dovelo je do otvaranja i razvoja novih kulturnih i zabavnih ustanova, poput plesnih sala, kabarea, pozorišta i raskošnih restorana. Ovakve ili slične ustanove su postojale već dosta dugo, u ne preterano elegantnoj formi, u siromašnim ilegalnim četvrtima Nju Jorka, San Franciska i afro-američkim getima, ali početkom 20. veka napuštaju podzemlje i prihvata ih srednja klasa belaca.
Vreme prohibicije
Dvadesetih godina je donet Zakon o prohibiciji, kojim je zabranjena prodaja alkohola. Neki su se pobunili protiv ovog zakona iz jednostavnog razloga - nisu mogli da se odreknu alkohola, ali su se neki intelektualci, i uopšte mladi ljudi, zapravo pobunili protiv zastarelih, represivnih visokomoralnih viktorijanskih zakona.
Za hrabre i snalažljive, prohibicija nije predstavljala nezgodan zakon, vec izazov, jer je počelo krijumčarenje alkohola, tajna prodaja, i lude polu-tajne zabave gde su se igrali čarlston i fokstrot, uz točenje pića, koje su posećivali opasni muškarci u odelima na pruge u društvu prelepih dama, a džez muzika je bila odlično uklopljena u sve to. Ovaj period se smatra kao prilično divalj i razuzdan, u kojem je sve bilo podređeno uživanju.
Jazz i politika
Čikago i pogotovo, Nju Jork, bili su u ovom periodu središta koja su okupila najbolje džez muzičare. Džez je postajao deo masovne, industrijske kulture, a taj proces je često bio praćen kontradiktornostima. Za afro-američko društvo, džez je služio kao sredstvo za izgradnju zajednice i kulturne identifikacije. Postao je ujedinjujuci faktor, simbol rasne solidarnosti. Politika i muzika su u ovom periodu bile povezane. Postoje podacti da su, tokom dvadesetih godina, levičarske organizacije poput African Blood Brotherhood i United Negro Improvement Association Markusa Garvija, sponzorisali bluz i džez muzičare, kako bi ih podstakli da podrže njihove ciljeve.
Džez se pojavio u periodu kada su Amerikanci redefinisali svoja shvatanja o kulturi, i bio je potpuno suprotan dotadašnjem shvatanju kulture koji se poistovećivao sa prefinjenošcu, otmenošcu. Visoka kultura mogla je biti produkt pripadnika isključivo bele rase ili Anglo-saksonaca, nikako pripadnika Afro-američke zajednice, koji su i po frenološkim dokazima, bili manje sposobni od belaca. Prvi svetski rat je doneo velike promene u američkom društvu.
Dotadašnja neprikosnovena WASP (White Aglo Sakson Protestant) zajednica pretrpela je priliv jevreja i drugih belih etničkih zajednica, a Afro-amerikanci su postajali sve vidljiviji deo američke urbane zajednice i sve su glasnije tražili svoja politicka prava. Mlada (bela) populacija, oba pola, odbacivala je rigidne Viktorijanske moralne norme, odbacivali su propovedano seksualno uzdaržavanje, što se smatralo uticajem crne kulture. Džez je postajao sve prihvaćeniji, Afro-amerikanci su ušli u modu, otvarani su noćni lokali samo za belce, sa crnačkim ambijentom. Maršal Sterns, istoricar džeza, je opisao predstavu kojoj je prisustvovao u Cotton Club, u Harlemu.
Opisao je scenografiju koja je predstavljala džunglu, divljake iz džungle kao protagoniste predstave, i belu, plavokosu boginju koju treba da spasu ili pojedu (u zavisnosti od uloga). Ovakvo predstavljanje pripadnika crne rase nije bilo pitanje umetnosti i inspiracije reditelja, scenografa i kostimografa, već mišljenje prosečnog čoveka da je čovek tamne kože divljak, primitivac, proizvod džungle, koje su neki antropolozi pokušali naučno dokazati i potvrditi.
Krah berze
Kraj dvadesetih je obeležio krah njujorške berze, takozvani "crni utorak" 29. oktobar 1929. godine. To je bila najava jednog lošeg perioda, duboke ekonomske krize, koju je pratio nagli skok nezaposlenosti, koja je trajala pet godina. "Velika depresija" je razbudila maštu amerikanaca, beg od stvarnosti je bio, na neki način, potreba, nužnost da bi se preživeo taj period, dan po dan. Pojavljuju se zvučni filmovi i filmovi snimani u tehnikoloru - u tri boje. Film The Jazz Singer 1927. god. u ovom periodu je doživeo veliki uspeh, prikazivao se u preko 1300 sala širom SAD.
Tridesetih godina osnivaju se veliki džez ansambli, počinje "big band" era. Klasičnim sastavima ranog džeza i regtajma, postepeno su dodavani duvački instrumenti. Ovakvi orkestri svirali su u velikim pozorištima i plesnim dvoranama. Ekonomska kriza je direktno doprinela razvoju ovakve pojave, jer je muzika uz film bila vid borbe, protiv teške svakodnevice.
U istraživanju i objašnjavanju porekla i nastanka džez muzike, stigli smo do tridesetih godina dvadesetog veka, i tu bismo se mogli zaustaviti, što se tiče ovog fenomena u Sjedinjenim Američkim Državama.
virada
Hard-bop jazz
Istorija hardbopa, kao posebnog žanra, ustvari je istorija svih modernih post-bop džez stilova.
Hardbop je stil na čiji nastanak su veliki uticaj imali bibop, bluz, gospel, ritam i bluz, i to njihovo izvodjenje na klaviru i saksofonu. U ovom stilu bas i kontrabas su imali značajniju ulogu nego u ranijim stilovima.
Svoj stvarni život kao poseban žanr, hardbop je počeo serijom snimaka objavljenih 1954. godine.
Art Blakey predvodio je grupu koja je svirala Birdland zajedno sa sljedećim značajnim imenima: pijanist Horace Silver, basist Curley Russell, trubač Clifford Brown, i saksofonista Lou Donaldson. U dvije edicije snimljeni „A Night at Birdland With the Art Blakey Quintet” je bio prava revolucija, i bitno je odredio budući razvoj džeza.
Iste godine, Miles Davis snima album „Walkin’” sa velikim zvijezdama kao što su Silver, Kenny Clarke, Percy Heath, J.J. Johnson i Lucky Thompson. Pjesma Walkin’ upravo je najavila i označila pojavu nove paradigme u džezu sa svojim opuštenim tempom obojenim iskrenošću i magičnom bluz melodijom. Interesantno je napomenuti da je Miles činio veoma važnu kariku u razvoju hardbop zvuka i senzibiliteta, i to takvog koji je stajao u direktnoj suprotnosti sa etosom uobičajenog, poznatog džez zvuka čiji je upravo Miles bio začetnik.
Blakey i Silver izdali su još jedan snimak na kraju 1954. godine, a pod nazivom Horace Silver and the Jazz Messengers. Album su iznijeli svojim umijećem: basista Doug Watkins, trubač Kenny Dorham i saksofonosta Hank Mobley. Sadržaj albuma postao je prepoznatljiv po svojoj jednostavnosti, po melodijama zasnovanim na bluzu, te povremenim agresivnim ritmom čiji je tvorac bio Blakey.
Clifford Brown, koji je snimio nekoliko „Blue notes“ albuma, saradjujući sa veoma zvučnim imenima tadašnje džez scene, takodje je doprinio kreiranju odredjenih elemenata hardbop stila. Nažalost, Brown je poginuo u saobraćajnoj nesreći u junu 1956. U medjuvremenu, Art Blakey je, saradjući sa muzičarima koji će kasnije postati respektabilna imena u svijetu džeza, iznjedrio nešto što će se nazvati „The Jazz Messengers”; bend koji je postao plodno tlo za okupljanje najboljih džez talenata od sredine pedesetih pa sve do osamdesetih godina.
Eksperimentisanje u hardbopu
Hardbop stil svoju najveću popularnost živi tokom pedesetih i šezdesetih godina dvadesetog vijeka, ali i nakon tog perioda, hardbop izvodjači, kao i elementi ove muzike, ostaju jako popularni u džezu. Prema bilješkama Nat Hentoffa iz 1957.godine koje su se odnosile na album Columbia LP (Blakey), izraz harbop je nastao po autoru, kritičaru i pijanisti John Meheganu, koji je u to vrijeme bio džez recenzent New York Herald Tribunea.
Nema sumnje da su razvoju ovog stila najviše doprinijeli Art Blekey, Horace Silver i Miles Davis sa svojim saradnicima. Medjutim, i drugi su muzičari kasnije istraživali iste tematske komponente hardbopa, te stvarali muziku koja je uglavnom postala dio popularne muzike šezdesetih godina kao muzika vodećih R&B i soul umjetnika. Medju njima su gitarista Wes Montgomery, čija je unisona upotreba oktava postala njegov zaštitni znak, orguljaš Jimmy Smith, koji je bio pod izraženim uticajem bluz orguljaša, čiji je fanki zvuk kasnije izvršio snažan uticaj na džez osamdesetih, i saksofonista Julian “Cannonball” Adderley, koji je vješto spajao izuzetno harmoničnu koncepciju Charlie Parkera sa fanki bluzom baziranim na senzibilitetu umjetnika kao što je Ray Charles. Muzika ovih muzičara se ponekad naziva Soul jazz zbog mješavine džez-improvizacije i harmoničnog koncepta sa bluzom baziranim na R&B melodijama.
Soul jazz može se posmatrati kao još jedan izdanak hardbopa, ali treba napomenuti da su mnogi hardbop muzičari ostali vrlo jasno u granicama „mainstream” džeza, čak i dok su, s vremena na vrijeme, eksperimentisali sa komponentama bluza i R&B-a.
Džez scena ovog perioda bila je obogaćena notama kojima su publiku darivali hardbop umjetnici kao što su: Art Blakey, Horace Silver, Sonny Clark, Sonny Stitt, Lou Donaldson, Cannonball Adderley, Andrew Hill, Johnny Griffin, Blue Mitchell, Benny Golson, Thelonious Monk, Joe Henderson, Kenny Drew, Freddie Hubbard, Dexter Gordon, Lee Morgan, i dr.
*Ref:
- http://hardbop.tripod.com/
- http://www.jazzitude.com/hardbophist.htm
Mikica
Free i fusion džez
Veoma specifičan vremenski okvir kakav su kreirale pedesete, šezdesete i sedamdesete godine prošloga vijeka neminovno se odrazio na stanje duha, kako muzičara, tako i publike. U periodu kada se osvješćuje ideja borbe za ljudska prava, kada se sve glasnije čuje mišljenje mladih o svim aktuelnostima bitnim za njihov lični razvoj, dolazi do pojave drugačijeg muzičkog zvuka, koji slobodno izražava postojeće unutrašnje dileme i potrebu za drugačijim oblicima slobode i njenog izražavanja. Medjutim, upravo zbog okolnosti u kojima je, čini se, svako imao ponešto drugačijeg za izbaciti na površinu: muzičari na jednoj, a publika na drugoj strani – dolazi do raskoraka izmedju njih.
Ranije istinski lako uspostavljena veza džez muzike sa onima kojima je namijenjena, u ovom periodu - gdje je mnoštvo novih vrijednosti tražilo svoj put za jasan izričaj i svoje pripadajuće mjesto – doživjela je nerazumijevanje, odnosno naišla na zid.
Uprkos tome, a nakon što je vrtlog jednog vremena iskristalisao nova promišljanja i potrebe, zanemareni stilovi poput free i fusion džeza vraćaju se na savremenu scenu obučeni u novoskrojena odijela, ali sa duhom koji u modernim džez eksperimentisanjima nalazi svoje sigurno mjesto.
Free jazz
Free jazz je termin koji se koristi za opis novog pravca u džezu, karakterističnom za drugu polovinu pedesetih i početak šezdesetih godina XX vijeka. Eksperimentalan, provokativan i izazovan za mnoge slušaoce, free džez karakteriše visok stepen disonance, te činjenica da razbija tradicionalni oblik improvizacije. Novi se muzički pokret bazirao na potpuno slobodnoj improvizaciji. Muzičari koji sviraju free jazz stilom odbacuju zadanu melodiju, harmoniju, oblik i ne koriste zadanu gradju iz tonaliteta što čini da je zvuk često agresivan, glasan i disonantan.
Ovdje se primjećuje uticaj tzv. nezapadnih muzičkih tradicija, poput onih koje potiču iz Indije, Kine, Bliskog istoka, Afrike i sl. Kolektivne improvizacije, gdje svi svirači improvizuju istovremeno i neovisno, bez okvirne akord progresije, takodjer su uobičajene. Sve ovo ponekad izaziva osjećaj "organizovanog haosa“. Free džez može se pohvaliti istaknutim muzičarima svoga vremena, no, mora se ustvrditi da ipak nije naišao na prihvatanje od strane javnosti.
Prve audio zapise načinile su grupe Inituition i Digression pod vodstvom Lenny Tristanoa. Probijanje stila počinje sredinom pedesetih godina snimkama Ornettea Colemana (Something Else i Tomorrow is the question) i prva dva albuma Cecila Taylora (Jazz advance i Looking ahead). Stil postiže najveću slavu dolaskom Colemana u New York, gdje izdaje albume "The shape of jazz to come" i "Change of century".
Dvije glavne uloge u evoluciji free džeza pripadaju alt saksofonisti Ornetteu Colemanu i pijanisti Cecilu Tayloru. Medju ostalim poznatim free džez muzičarima su: saksofonista Roscoe Mitchell, pijanista Muhal Richard Abrams, kompozitor, pijanista i bendlider, Carla Bley, zatim: Sun Ra, Charles Mingus, Jackie McLean, The Jimmy Giuffe Trio, Chico Hamilton i dr.
Bez obzira na nerazumijevanje publike na koje je ovaj pravac naišao svojevremeno, kada se pojavio, kao što smo rekli, duh ovog stila i te kako je živ i prisutan u savremenim formama džez muzike. U prilog tome govori i činjenica da postoji i Asocijacija za promovisanje kreativnih muzičara (AACM) sa sjedištem u Čikagu; organizacija posvećena pružanju podrške i promovisanju free džeza i drugih „non-mainstream“ džez pravaca. Utemeljili su je početkom šezdesetih godina Muhal Richard Abrams i Fred Anderson.
Fusion jazz
Jazz rock, koji se popularno naziva fuzija, kombinacija je džez improvizacije i akord progresija sa rok ritmovima. Generalno, više je to elektronski nego akustični zvuk, sa upotrebom sintisajzera, električnog basa, električne gitare, elektronski obradjenih drvenih duvačkih instrumenata i duvačkih instrumenata, kao i korištenje velikog broja udaraljki. Ritam sekcija obično se svira u serijama sinkopiranih ponovljenih nota kreirajući tako groove zvuk kojemu vokal i drugi instrumentalisti zadaju melodiju.
Najpoznatiji fusion muzičari su pijanista Chick Corea i gitarista Pat Metheny. A medju uspješnim džez-rok sastavima su svakako: Weather Report, Chikago, Blood, Sweet and Tears, i Chase.
*Ref:
- History of jazz - http://www.hypermusic.ca/jazz/mainmenu.html i
- http://freejazz-stef.blogspot.com/
Mikica
Avant-jazz
Avangardni džez, takodjer poznat kao avant-jazz, muzički je stil improvizacije koja kombinuje zvuk klasične, tradicionalne muzike sa džezom. Avant-džez često zvuči veoma slično free džezu, ali s tom razlikom što umjesto naglaska na tradicionalnoj harmoniji, on unaprijed odredjuje strukturu oko koje improvizacije mogu da se odvijaju. Ova struktura može biti sastavljena notu po notu unaprijed, djelimično ili čak u potpunosti.
Porijeklo avangardne džez muzike nalazi se u inovacijama Charlie Parkera (pedesete godine XX vijeka). On je sa novokanonskim muzičarima kao što su Charles Mingus, Miles Davis i John Coltrane uveo modalne improvizacije i eksperimentisao sa atonalnošću i disonancama. U to vrijeme Sun Ra, Cecil Taylor i Ornette Coleman postaju kontroverzni džez inovatori, izvan opsega onoga što mnogi fanovi smatraju slušljivim.
Eksperimentalni rad Johna Coltranea, koji je obilježio šezdesete godine, kao i pojava izdavačke kuće Impuls smatraju se nosiocima avangardne džez scene. Muzičari koji ostavljaju svoj specifičan trag su: Archie Shepp, Albert Ayler, McCoy Tyner, Don Cherry, Pharaoh Sanders i Coltranova supruga Alice.
Muzičari koji su uvodili inovacije free i avangardnog džeza, ali su ipak ostajali u konvencionalnom okviru, u to vrijeme snimali su za Blue Note Records. Drugi kvintet Milesa Davisa (Wayne Shorter, Herbie Hancock, Ron Carter i Tony Williams), zatim Eric Dolphy i Andrew Hill, najbolji su predstavnici ovog stila.
U medjuvremenu, u Čikagu, Asocijacija za promovisanje kreativnih muzičara (AACM) počela je uvoditi svoje forme avangardnog džeza, ponekad opisanog kao "postmoderni" džez. AACM muzičari (Muhal Richard Abrams, Anthony Braxton, Roscoe Mitchell i the Art Ensemble of Chicago) teže više ka eletricizmu, te uključuju to u sami razvoj klasične muzike XX vijeka (posebno Karlheinz Stockhausen i John Cage), kao funk i ska, pored Dixielanda i drugih elemenata džez istorije.
Sedamdesete godine donose novi oblik džez fuzije, pa se postavlja i pitanje da li se ovo može smatrati oblikom avangardnoga džeza, iako audio zapisi Miles Davisa iz ovog perioda zaista nose dozu inovativnosti, a inspiraciju nalaze u serijalizmu i aleatornoj muzici, baš kao što je i AACM činio. U svakom slučaju, hardcore fanovi džeza smatrali su ovu džez fuziju inicijalnom za kretanje prema komercijalnoj muzici. Medjutim, od početka do sredine sedamdesetih godina, mnoge free džez ikone, kao što su Albert Ayler, Archie Shepp i Ornette Coleman su eksperimentisali sa rok i fank varijacijama. Coleman će na kraju razvijati slobodan fank stil, koji će se naknadno istraživati osamdesetih godina.
Džez sedamdesetih godina poprimio je pravu medjunarodnu sliku, i to značajnom pojavom muzičara kao što su: saksofonisti Gato Barbieri (Argentina), Kaoru Abe (Japan), Peter Brötzmann (Njemačka) i pijanisti Sergey Kuryokhin (Rusija), Egberto Gismonti i Hermeto Pascoal (Brazil).
Evan Parker i Derek Bailey bili su pioniri novog evropskog free džez stila. Neki veterani avangardne džez muzike, kao što je Charlie Haden, kao i neki s kojima je svirao Miles Davis sedamdesetih godina (Dave Holland, Keith Jarrett, Chick Corea) i nekoliko evropljana, medju kojima i Jan Garbarek počeli su snimati za ECM izdavačku kuću. ECM zvuk, pod palicom Manfreda Eichera, naginjao je ka elegantnom, prefinjenom stilu, te je kao takav zauzeo značajno mjesto u istoriji klasične muzike.
Osamdesete godine na površinu izbacuju nadmoćnost Wynton Marsalisa i njegovog klasičnog pristupa, koji za rezultat ima smanjenje vidljivosti avangarde. Medjutim, avangardni džez je imao glavni uticaj na no-wave, Njujork je postao centar novog priliva agresivnih improvizatora, kao što su: John Zorn, Borbetomagus, the Lounge Lizards, James Chance, James Blood Ulmer, Sonny Sharrock, Diamanda Galás, Bill Laswell i Bill Frisell. Ovakav razvoj dogadjaja označen je pank džezom.
John Zorn, postaje ikonom u centru muzičke scene, izvodeći free džez, slobodne improvizacije, kao i razne rok i ekstremne muzičke stilove. Mnogi od ovih muzičara tada borave u Bruklinu, a Tim Berne je bio istaknuti predstavnik.
Devedesete godine donijele su povratak džeza na scenu, ali u svom pravom svjetlu. Najistaknutiji muzičari su: David Boykin, Aaron Getsug, Nicole Mitchell, Ken Vandermark, Rob Mazurek i dr. Muzičari kao što su Jeff Parker i Kevin Drumm su uveli jake veze sa post-rock i noise-rock scenom.
Matthew Shipp, Susie Ibarra i William Parker praktikovali su radije tradicionalnije varijacije avangardnog džeza nego pank-džeza, mada su izvjesni oblici saradnje postojali izmedju ove dvije skupine. Nakon raznih eksperimentisanja, počinje saradnja džez muzičara i sa alternativnim hip-hop muzičarima, što je označilo početak nove ere - "nu-jazz" (nü-jazz ili NuJazz), odnosno ere poznatije kao electronic jazz (e-jazz).
Ring Ring festival – Beograd
Kad već govorimo o free i avangardnom džezu, bitno je spomenuti i festival medjunarodnog karaktera Ring Ring, koji se ove godine održao u maju mjesecu u Beogradu. Radi se upravo o festivalu koji promoviše free i avangardni džez. Za ljubitelje ove muzičke forme evo i informacija da se sljedeći Ring Ring festival održava od 19. do 23. maja 2011.godine (Beograd).
Život avangardnog džeza ima svoje putanje koje nisu ograničene vremenom; muzika ima svoj razvojni put, kao i one koji je nose, a svako vrijeme neminovno ima i svoju avangardu, tako da se s pravom može reći da se radi o stilu koji je stalno, na svoj originalan i neponovljiv način, sveprisutan... Potrebno je samo zaroniti u svijet drugačiji od onog na koji smo navikli.
Mikica
Smooth jazz
Koliko je slojevita džez muzika pokazuje i činjenica da je i pored razvijanja različitih stilova, vrijeme donosilo uporedo i eksperimentisanje u vidu podžanrova. Jedan od njih je i tzv. Smooth jazz, podžanr džeza nastao pod izrazitim uticajem R&B, fank, rok i pop muzičkih stilova (odvojeno, ili u pak u kombinaciji ovih stilova).
O karakteristikama Smooth džeza
Moramo se vratiti u rane sedamdesete godine kada se javlja jazz fusion pokret, čiji zagovornici nastoje spojiti instrumentalnu virtuoznost i improvizacije tradicionalnih džez tonova sa modernim, elektronskim senzibilitetom. Instrument koji postaje najčešće vezan za ovaj žanr je sopran saksofon, a važniji muzičari su bili: Grover Washington, Jr.; Ronnie Laws; Wayne Shorter i Nathan Davis; a tu je i meka legato električna gitara, i muzičari kao što su Wes Montgomery i Grant Green. Jazz fusion ansambli kao što su Spyro Gyra, Weather Report, Hiroshima i Bob James' Fourplay su bili i ostali od vitalnog značaja za razvoj ovog žanra.
U principu, smooth džez numere su tzv. downtempo, najčešće se sviraju u opsegu 90-105 BPM (Beats per minute); raslojene su; melodijom dominiraju instrumenti saksofon i gitara. Brojne kompozije koje su nastale kao smooth jazz nastale su kao instrumentali, medjutim, u radio formatu koji je bio vrlo karakterističan kada je smooth džez u pitanju, ove su kompozicije sadržavale i vokale.
Razvoj podžanra – Smooth jazz
Smooth džez se može pratiti od najmanje kasnih šezdesetih godina. Producent Creed Taylor je saradjivao sa gitaristom Wes Montgomeryjem na tri popularna snimka (1967 - A Day in the Life i Down Here on the Ground, te 1968 - Road Song) koji su se sastojali upravo od instrumentalnih verzija poznatih pjesama, kao što su: Eleanor Rigby, I Say a Little Prayer i Scarborough Fair. Tada je Taylor osnovao i svoj CTI Records.
Mnogi su džez izvodjači snimali za CTI Records, uključujući i Freddie Hubbarda, Chet Bakera, George Bensona i Stanley Turrentinea. Audio zapisi su radjeni pod budnim Taylorovim okom, i obično su imali za cilj pridobiti što je moguće više pop publike, te načiniti od njih nove jazz fanove. Modus kojim se koristio Taylor je sljedeći: u kompozicijama koristiti tzv. kitnjaste aranžmane u nizu sekcija, i mnogo jači akcenat staviti na melodiju nego što je tipično za džez.
Neki kritičari i ljubitelji džeza pokazivali su otvoreno svoju nenaklonost prema CTI Recordsu, ali generalno ne može se tvrditi da je Taylor napravio lošu procjenu. Naprotiv, kritičar Scott Yanow, na primjer, piše: "Taylor je napravio veliki uspjeh u balansiranju umjetničkog sa komercijalnim."
Od sredine do kasnih sedamdesetih godina, smooth džez je zaista postao komercijalno održiv žanr. A to je sigurno i zasluga umjetnika kakvi su bili: Earl Klugh, Lee Ritenour, Larry Carlton, Grover Washington, Jr., Spyro Gyra (sa poznatom pjesmom "Morning Dance"), George Benson, Chuck Mangione, Sérgio Mendes, David Sanborn, Tom Scott, Dave i Don Grusin, Bob James i Joe Sample.
Smooth džez grupe, odnosno pojedinačni umjetnici pokazuju tendenciju da sviraju svoje instrumente na izrazito melodičan način tako da su lako prepoznatljivi. Upravo ovoj kategoriji muzičara pripadaju: saksofonisti - Kenny G, David Sanborn i Art Porter, Jr.; gitaristi - George Benson, Marc Antoine i Peter White; kao i pijanisti - Joe Sample, David Benoit i Bradley Joseph. Neki izvodjači, kao što su Dave Koz, Bob James i Nathan East poznati su po svojim brojnim saradnjama sa velikim imenima smooth džeza.
Kada govorimo o značajnim smooth bendovima onda ne smijemo zaobići: Fourplay, Pieces of a Dream, Acoustic Alchemy, Airborne i The Rippingtons.
Medju poznatim ženama koje su obilježile smooth džez su svakako: Keiko Matsui, Joyce Cooling, Mindi Abair, Candy Dulfer, Sade, Brenda Russell, Pamela Williams, Regina Belle i Anita Baker.
Savremeni smooth džez
Razvoj savremenog urbanog džeza podrazumijeva i korištenje hip-hop aspekata. Ovaj stil je namijenjen publici koja inače rado sluša radio stanice, koje puštaju odredjenu mješavinu hip-hopa i R&B-ija. Medju muzičarima koji često sviraju ovakve forme džeza su: Dave Koz, Boney James, Paul Jackson Jr., Nick Colionne, Bobby Perry, Urban Jazz Coalition, Streetwize i dr.
Urbana džez muzika obuhvata umjetnike kao što su: Michael Lington, Brian Bromberg, David Lanz, Bobby Ricketts, Kim Waters, Daniele Caprelli, Ken Navarro, Walter Beasley i Peter White.
Dugo vremena smooth džez trpio je veoma oštre kritike muzičkih kritičara. Bilo kako bilo, ovaj se podžanr ipak nametnuo kao poseban, kao melodičan, pristupačan širokom krugu publike, lagan i dopadljiv upravo u svojoj jednostavnosti. Toj je jednostavnosti zvuka i bila upućivana najteža kritika svojevremeno, ali da je publika ipak ta koja odlučuje šta će da sluša i čemu će da se prikloni - pokazalo je vrijeme. Razlog tome, možda najbolje ilustruje doživljaj smooth džeza iz perspektive Shanon West, poznate urednice radio programa:
Smooth jazz definisala bih kao jedan mekši, blaži, više R&B zvuk koji se naslanja na elemente savremene instrumentalne muzike. Muzika koju opisuje sama riječ „Smooth“ za mene je: muzika koja nema granice, dubine ili površine... muzika koja je jednostavno prijatno neupadljiva. Smooth džez je muzika orijentisana na raspoloženje, a ne na numeru, samu po sebi... Zvuk koji, uopšte, možete puštati u bilo kojem okruženju gdje prosto ne želite da ljudi budu uzurpirani, odnosno smetani muzikom.
*Ref: http://www.smooth-jazz.de/ i wikipedia
Mikica