Termin etno, pandan engleskom terminu world music. Tradicionalna, etno, duhovna muzika, vaskrs arhaicne pesme iz izvornog muzickog bica jednog naroda.
Etno je zapravo ime koje je kod nas usvojeno tokom devedesetih godina proslog veka a podrazumeva vise muzickih zanrova, koji upucuju na autenticnu tradicionalnu muziku odredjenog naroda ili podneblja. Ukoliko nije u pitanju bukvalna reinterpretacija narodne muzike onda se radi o fuzionisanju muzickog folklora sa klasicnom muzikom, dzezom ili nekim zanrova anglosaksonskog kulturnog kruga (pop, rok, dens, tehno, rep).
Zahvaljujuci kreativcima specificnog senzibila su vaskrsle arhaicne pesme ponikle iz izvornog muzickog bica jednog naroda. Ovo je globalni fenomen gde se komunicira na nivou emocija. Kreativno osmisljavanje strukture, eksperimentalan duh i vrsno muziciranje sa raskosnim glasovnim mogucnostima su pred savremeni auditorijum donele izvorne tekstove. Istinom muzike se najlakse upozna jedan kultura, podneblje narod. Kada je interpretira cista dusa razumljiva je svim bicima - to je jedinstveni pra jezik srca.
Duhovna muzicka avangarda – Pelageya (Пелагея)
Pelegeja Sergejevna Hanova devojka rodjena u Akademogordku pored Novosibirska je bice muzike. Od detinjstava ranog je na sceni, pohadjala je muzicku skolu a potom i prestizni konzervatorijum danas radi doktorat iz oblasti psihlogije. No, ono sto obelezava njen zivot je raskosan muzicki izraz koji iznosi zahvaljujuci svojim glasovnim mogucnostima; glasu ciji dijapazon ne mogu da zabeleze elektronski instrumenti.
Ova dvadeset dvogodisnja devojka je srce istoimene grupe koju je osnovala sa svojih trinaest godina, tada je to bila grupa bez naziva. Naprosto muziciranje zdruzenih dusa srodnog afiniteta oko Pelegaje. Sastav je pretrpeo promene kako u clanovima tako i u bazicnom zvuku samo je jedno ostala konstatnta – principijelna nezavisnost od soubiznisa i stremljenja visokom profesionalizmu.
Program kojim prezentuju svoje stvaralstvo je splet kompozicija koje po karakteru osciluju od meditivnog do dramaticnog, od ritualnog do folklornog. Osebujna idividualnost u vokalnim tehnikama i eksperimentalnom gitarskom zvuku cini interpretacije ruskih narodnih pesama ( “valjenke”), duhovne muzike sa elementima ambijetalnog zvuka cudesnom muzikom koja pleni. Za promovisanje ruske izvorne muzike tj. autohtono pevanje posebno je odlikovana od strane ruskog Patrijarha. Kada zapeva izvor zazubori, uz harizmaticnu muziku leci dusu.
Nije posredi reciklaza, njihova muzika je uspela da dopre do muzickih sladokusaca i znalaca bez promotivnih TV- reklama, top lista radio stanica i snazne medijske kapanje. Ne nastupaju po nocnim klubovima ali to ne znaci da su snobovi, tamo su gde njhova pesma ima slobodan let. Zbog toga su gradjani Londona, Edinburga, Pariza mnogo cesce uzivali u njihovom muziciranju, i Beograd je juna meseca tekuce godine bio toplo gmezdo na planeti gde su ove “retke ptice” zapevale.
Svi se slazu u jednom: dozivljaj za svakoga je razlicit, ali ravnodusnih nema. Iskusite sami.
Pelageya - Ptashechka
У зялёном, у саду пташечка пропела
Етой пташки есть гняздо, есть у ней и дети
Етой пташки есть гняздо, есть у ней и дети
А у меня, у сироты, нет никого на свете
А у меня, у сироты, нет никого на свете
Ночь качала да я детей, день коров доила
Ночь качала да я детей, день коров доила
Подоиша да я коров, в хоровод ходила
В хороводе да я была, весела гуляла
Хороша я да хороша, ой плоха одета
Никто замуж не бярёт, и мене за это
Пойду с горя в монастырь, Богу помолюся
Пойду с горя в монастырь, Богу помолюся
Пред иконою святой слезами зальюся
Пред иконою святой слезами зальюся
Не пошлёт ли мне Господь тай доли счастливой
Не пошлёт ли мне Господь тай доли счастливой
Не возьмёт ли меня замуж молодец красивый
У зялёном, у саду пташечка пропела
Етой пташки есть гняздо, есть у ней и дети
majra
Sevdalinka, tradicija BiH - novi zvuk kroz DI3
Sevdalinka
"Pođi kuda god želiš: Gdje god naiđeš na ljude, svugdje će ti njihova muzika otvoriti njihovo najintimnije biće.” Herman Ritter
Sevdalinka je jedinstveni muzički izraz narodâ Bosne i Hercegovine. Sama sevdalinka se često potpuno izjednačava sa sevdahom. A sevdah na našim prostorima sa čežnjom, ljubavnim žarom i ljubavnim jadima. Sevdalinka je u suštini ljubavna gradska pjesma.
"Sevdah nije samo riječ - to je imaginarni ambijent ljepote, u čijem nepreglednom prostranstvu duše - koje osjećaju, pronalaze zrna radosti i formirajući mozaik čine sebi život lijepim... U sevdalinkama su naši prvi drhtaji uzneseni čulima, prvi dodiri i prva sabiranja u mraku - kad je čovjek sam sebi dovoljan jer nije sam - u sevdahu je... Sevdah je, po meni, aura koja okružuje čovjeka, nepojavnog je oblika i ne može se vidjeti, ali svaki pojedinac, koji artikulira estetiku kao sastavni dio življenja, može i u najmanjem obliku i u najmanjem prostoru oćutiti sevdah.” S.V.
S muzičkog aspekta može se tvrditi da sevdalinku karakteriše lagani, spori ili umjereni tempo, te razvijena melodija sa mnogo ukrasa što ostavlja melanholičan osjećaj kod slušalaca. Svojom strukturom sevdalinke su veoma kompleksne pjesme, nabijene emocijama, a tradicionalno se izvode sa dosta strasti, ili što bi se u narodu reklo “s dušom”.
Autori sevdalinki su uglavnom nepoznati, tj. sevdalinka je nastajala u narodu, te se generacijama prenosila i uobličavala, da bi do nas došla kao savršeno izbrušen i formiran oblik. Samo nekolicina njih ima poznate autore kao što su Jozo Penava, Rade Jovanović, Ismet Alajbegović, Safet Kafedžić, Radojka Živković, Aleksa Šantić. Znači, skoro da možemo reći jedna forma usmene umjetnosti.
Postoji nekoliko različitih regija u BiH po kojima neki stariji muzičari sevdalinke razlikuju kao tuzlanske, sarajevske, mostarske, banjalučke i sl. Svaka od regija, svaki grad pojedinačno je sevdalinkama dodavao ono nešto svoje, specifično. Tako je i nastalo mnoštvo pjesama u kojima se spominju kako veći tako i manji gradovi, ali su uvijek pjevane s tim specifičnim tonom kraja iz kojeg dolaze. Na taj se način godinama baštinila muzička kultura ovog podneblja. Elem, škola sevdaha nije nikad postojala, niti postoji danas. No, sve to ne smeta da se sevdalinka kao muzički izraz sluša i voli.
Mladjoj populaciji približena je kroz različite obrade. Takvih muzičkih sastava nema puno, ali je sigurno najznačajniji Damir Imamović Trio, zahvaljujući kome su rijetki tekstovi nakon godina i godina ponovo našli svoj put do publike kroz nove note.
Damir Imamović Trio
Damir Imamović Trio (DI3) nastao je 2006.godine, i već svojim nastankom otvorio je jedan novi put u životu sevdalinke. Inače, Damir je unuk Zaima Imamovića, poznatog interpretatora sevdalinki, i sin Nedžada Imamovića, takodjer muzičara, koji je cijelu svoju karijeru posvetio sevdalinci. Otuda i kod Damira ljubav prema ovoj tradicionalnoj pjesmi.
Photo by Zrno: Vanja, Damir i Edvin
Medjutim, kada je odlučio baviti se pjesmom 2004, Damir se našao pred velikim izazovom. Bilo je jako teško naći nekoga ko je spreman baviti se eksperimentisanjem na način kako je to Damir zamislio. No, nakon izvjesnog vremena sreće se sa dvojicom ljudi, koji su sevdalinku doživljavali na identičan način kao on sam. I tu počinje priča. Kontrabasista Edvin Hadžić, violinista Vanja Radoje zajedno sa Damirom postaju Damir Imamović Trio.
Muzika koju oni sviraju svrstava se u “fusion sevdah” ili “improvizacijsku muziku”. Njima je cilj bio da svojim novim aranžmanima, koji su otvoreni za eksperiment, uliju u sevdalinku nešto posve novo i tako joj daju svoje obilježje. Ono što je bio rezultat tog njihovog eksperimentiranja jeste kamerna muzika, kojom se sevdah vraća njegovoj najstarijoj minimalističnoj formi, ali sada izložen uticajima drugih vrsta muzike. I tako postaje ono što će neki nazvati etno zvukom ili world music.
Damir je gostovao na koncertu francuske pjevačice Sapho, snimio je duet sa Vlatkom Stefanovskim "Što li mi se Radobolja muti", nastupio u okviru proslave desetogodišnjice centra André Marlaux u pariškom centru Pompidou. Damir Imamović Trio nastupao je sa Jadrankom Stojaković, zatim na festivalu BELEF u Beogradu, u Friedrichshafenu u Njemačkoj, festivalu Kletzmer u Italiji itd. Održali su brojne koncerte posebno u gradovima regiona, Italije i Njemačke. U septembru 2006. izašao je njihov prvi album "Damir Imamović Trio svira standarde", a ove godine drugi album “Damir Imamović Trio – Abrašević Live”, sniman tokom tri koncerta koja su održana prošle godine u novembru u Omladinskom kulturnom centru Abrašević u Mostaru.
Ja sam imala sreću biti na prvom velikom koncertu ovog Tria, nakon izlaska drugog albuma. I zaista je neponovljiv doživljaj gledati i slušati sa koliko ljubavi troje ljudi svira i sa koliko emocija komuniciraju s publikom. Kada sve to vidite, postane vam jasno da su oni svu svoju energiju usredsredili na muziku. Uz sve svoje kvalitete, u malim pauzama izmedju pjesama su još i jako duhoviti i uvijek originalni. No, za odličan ugodjaj koji će podariti muzika koju sviraju ne treba vam mnogo. Zašto? Zato što: „Za slušanje ove muzike ne morate znati ništa o muzici. Niti o sevdahu. Ne morate čak ni razumjeti jezik na kome Damir pjeva. Trebate se samo prepustiti. Sve ostalo će biti ti rijetki trenuci u kojima život jeste bajka.” Što je vjerovatno jedan od najboljih opisa za muziku Damira Imamovića, a potekao od Meline Kamerić.
A sada, ako ste spremni „prepustiti se“, idemo zajedno u Pozorište na Terazijama, Beograd, gostovanje DI3, maj 2007.godine.
Djevo, djevo
Djevo, djevo što mi ljubav kratiš
što mi ljubav slatka djevo za ljubav ne vratiš.
Djevo, djevo ubila te tuga, zar od mene slatka djevo
tražiš boljeg druga?
Djevo, djevo ubila te tama, zar bi mogla slatka djevo
ostavit’ me sama?
Mikica
Biljana Bilja Krstić & Bistrik Orchestra
Vjerujem da mnogi od nas na pomen etno muzike odmah imaju svoje prve asocijacije. Isto kao što vjerujem da je mnogima prva misao posvećena ženi koja se zove Biljana Bilja Krstić, pjevačica i tekstopisac iz Srbije.
Bilja Krstić rodjena je u Nišu, odrasla na folk tradiciji centralne Srbije. U Nišu je Bilja završila muzičku školu, nakon čega dolazi u Beograd na daljnje školovanje, i tu upisuje muzički studij na Univerzitetu umetnosti. Nakon diplomiranja, ne treba ni reći, ostvaruje sjajnu karijeru. I do danas ima iza sebe sedam albuma i isto tako zapaženu muziku u filmovima kao što su Savior i Zona Zamfirova.
Prije no što se odlučila za samostalnu karijeru, Bilja je već imala svoje mjesto na pop sceni regiona, pamtimo je kao članicu bendova Suncokreti i Rani mraz. Godine 1983. pojavljuje se njen prvi album. Kasnije, izdaje jos tri ploče koje su imale pop orijentaciju: "Prevari večeras svoje društvo sa mnom", "Iz unutrašnjeg džepa" i "Bilja", a snimila je i album namijenjen djeci "Loptom do zvezda". Ali, osim toga bavila se pisanjem muzike za nekoliko predstava Narodnog pozorišta Beograd, te dugogodišnji je glavni urednik Prvog programa Radija Beograd.
I upravo tu, radeći kao muzički urednik počela je skupljati autentične audio i notne zapise izvorne muzike. To su uglavnom bile vrlo rijetko izvođene i mahom neobjavljene muzičke teme porijeklom sa Kosova, južne i istočne Srbije, Makedonije, Rumunije, Bugarske i Mađarske.
Nakon uspješne pop karijere i karijere muzičkog urednika, Bilja odlučuje snimiti narodne pjesme tako što će kombinovati tradicionalni melos sa jednim modernim aranžerskim postupkom. Svoje ideje uspjela je pretvoriti u fenomenalne muzičke kompozicije snimljene na albumima “Bistrik” (2001) i “Zapisi” (2003). Orkestar Bistrik osniva 2001.godine i zajedno postižu značajne uspjehe u svijetu i u Srbiji. Do sada su održali više od 170 koncerata širom svijeta.
Muzika koju radi Bilja Krstić je fuzija, jedna mješavina tradicionalne etno muzike, a Capella pjesama i etno motiva s elementima improvizacije i savremenog muzičkog pristupa. Njena je želja prevesti folklor, ono što je srce svake tradicije, u jedan savremeni muzički izražaj. Da zaista srcem radi ovo što radi pokazuju njeni vrlo profinjeni nastupi, emocije koje dolaze iz dubine duše ogledaju se na njenom licu i u svakom trenutku publika to prepozna. Ona, jednostavno, nesebično daruje.
Njen treći CD nosi naziv "Tarpoš" (2007), a na evropsko tržište je distribuciju obezbjedila njemačka izdavačka kuća "Intuition". Za ovaj CD postoji video zapis na you tube koji nosi promo muziku, ukratko ono što je sadžaj "Tarpoša".
Bilja Krstić & Bistrik Orchestra su neosporan muzički kvalitet i nesumnjivo sjajan ambasador srpske tradicionalne muzike u svijetu.
Želeći da ovdje ostavim makar jednu njenu pjesmu, nadjoh se u velikoj dilemi – koju? Kako izdvojiti jednu pjesmu pored toliko fantastičnih. Evo, ipak, izbor je pao na pjesmu Petlovi pojev. Uživajte.
Petlovi more pojev, morava tzni, petlovi more pojev, morave tzrni...
Pustaj me zlato moje da idem.
Pustaj me zlato moje da idem.
A to su mori petlovi petlovi, lzovi, a to su mori petlovi, petlovi lzovi.
Legaj mi zlato moje kraj mi.
Legaj mi zlato moje kraj mene.
Mikica
Duh proslog i sadasnjeg – biser u narodu
Jedino negovanje tradicije odrzava i uspeva da ocuva izvornu vezu coveka i coveka. Tradicija nije prosto samo glas proslosti, nije samo istorijsko svedocanstvo koje ima za svrhu da postane kriterijum sadasnjosti, ona oznacava sposobnost poucavanja, potetas magisterii, sposobnost svedocenja istine. Tradicija je delo ljudskih radnji koje se u vremenu kreativno dopunjavaju i na taj nacin razvijaju i traju kroz generacije.
Negovanje kulturne bastine se ostavruje na najrazlicitije nacine kroz stvaralstvo. Najlepsi tradicionalni milje se tka kada se preplicu medjusobno usmeno predanje, obicaji, pisna rec, film i muzika. To sazvucje starog i novog, tradicionalnog i modernog u svakom od nas dotakne ono iskonsko istinito sa cim smo rodjeni.
Najgledaniji srpski film poslednjih godina je oziveo i ''razigrao'' mozda i najbolje delo u bogatom opusu Stevana Sremca – Zonu Zamfirovu. Prica smestena na jug Srbije u Nis s kraja devetnaestog veka zivo je svedocanstvo jednog vremena ali i duha jednog naroda koji provejava i danas. Nis nije bio ni najmanje nepoznat Stevanu Sremcu naprotiv, u njemu je proveo desetak godina svog zivota, jer ga je prosvetna sluzba upravo tu dovela, da opismenjuje i obrazuje kraj tek oslobodjen od turske vlasti. Tako je zivot Sremcu podario da bude rodjen, kako mu i prezime kaze, u Vojvodini, da mladost i prvo knjizevno stvaralastvo prozivi u Beogradu, a da zrelo doba provede na vrelom i strasnom jugu. Dogadja se ljubavna prica izmedju kujundzije Maneta i corbadzijske kcerke Zone. Oslikan je juznjacki mentalitet, duh i temperament, ozivljeni stari niski govor takozvani “torlacki dijalekt”.
Snežana Spasić
“Promenila se Zona; postade dete drukcije. Nije vise onako bezbrizna, ne ide sokakom pa da je se nista ne tice, ne skakuce vise s noge na nogu; a kad ulazi na kapiju, ona uvek, pre no sto udje, okrene i levo i desno u sokak i gleda.
Pa i ukucani primetise na deristetu neku promenu. Uostalom, i ukucani je ne smatraju vec vise za dete; to se vidi i po tome sto sad mnogo stosta i ne govore pred njom, nego kad hoce tako nesto da govore i da se kao stariji izraze, a oni je poslju po nesto gde ce se morati zadrzati poduze, a stvar im ta, naravno, i ne treba. I oni primetise da je Zona rasejana i zamisljena. Nista ne upamti sto joj kazu.Ako je Zamfir poslje po cibuk i duvankesu, ona mu donese naocare i tefter duznika!
Svaki cas je pred ogledalom, i onim velikim i onim drugim, manjima, iako ima u dzepu ono svoje malo ogledalo; svaki cas plete kurjucic i neprestano menja one pantljicice na kraju kurjucica; do podne izmenja ih nekoliko - i zelenu, i plavu, i zutu, i crveno, a posle podne tako isto... Prekodan se svaki cas tek izgubi, nema je. Povlaci se u samocu, onu tako milu samocu mladim stvorovima koji ne znaju sta im je, a zeljni su da pate; onu samocu oko koje vri zivot i cuje se zagor, a oni, skriveni u toj samoci, uzivaju jer znaju da ih niko ne zna gde su. Tu se tako povuce i gleda, a ne zna kud gleda; i misli, a ne zna sta misli, samo oseca.
Oseca da joj je nesto milo i tuzno nesto; oseca da pati, a ne zna jos od cega pati. A prijatna joj ta samoca, koja je zaklanja od pogleda ukucana, koji su joj pogledi od neko doba uzasno dosadni postali. I ona navaljuje na majku svoju i moli je da joj ustupe tu malu sobicu, ciler, u koju se ulazi na vrata koja su izmedju dva dolapa, pa se tako jedva i raspoznaju od dolapskih vrata. U tu sobicu se cesto i najradije sklanja. Tu je obuzme neka slatka tuga i seta, i ona se tu odaje tihoj tuzi, misli o sebi, i tu se oseca kao najnesrecnije devojce na ovom svetu, ali zasto bas najnesrecnija - ona jos ne zna!
U toj se sobici najradije bavi; tu se ceslja i presvlaci po nekoliko puta preko dana, ili izvadi svoje dzepno ogledalce (koje je na poklopcu jedne sedefli-kutije, koja joj sluzi jos i kao neka mala "sparkasa"), pa se dugo ogleda u njemu i prci svoje rumene usnice i mali nosic. Ili obuce majkin vencani fustan od teske persijske svile, - koji vec vise ni sama Tasana ne nosi, jer je izisao iz mode - potrpa na sebe sve njene adidjare, pa se ogleda na velikom ogledalu i hoda po sobi. Jednako namesta tu sobicu po svojoj volji i sedi u njoj kad god ugrabi priliku da se iskrade od ociju ukucana.Tu bi najvolela i da nociva, ali joj majka nikako ne da to. A Zona se rastuzi obicno tada i govori o smrti.
-Kad umrem, nane, ubavo da me sa'ranis... Na grob da mi turis seboj i zambak i trandafil i dafinu da mi posadis!
A majka place, udare joj suze na oci, pa je juri papucom iz sobe u sobu i preko basamaka, a Zona se smeje kroz plac, pa veli:
- Ama, ja cu ti umrem, nane!”
Odabrana za muziku, bela vila – Snezana Spasic
Tradicionalnu muziku ne dozivljavamo kao muziku koja sama sebi za cilj ima da prezivi i nadzivi kasnije nastale muzicke pravce. Muzika o kojoj govorimo duboko je ukorenjena u nase zivote, nase nasledje. Muzicki motivi sa kojima se srecemo opisuju prirodu, ljubav, porodicne odnose, ljubav prema rodnom mestu, trenutke radosti i trenutke tuge. Tradicionalna pesma u svom izvornom obliku najspontanije oslikava lice jednog naroda, najbrze nam prenese duh proslih vremena i onih koji su ziveli u njima. Pevanje je bilo deo svakodnevnice, jer pevalo se uz rad, pevalo se u veselju, pevalo se kad je bio tesko. Ta muzika dakle nije nametnuta, vec tu stvorena, rodjena iz duse naroda.
Taj neopipljiv trajni zapis jednog naroda kuca u svakom potomku i ovaplocuje se na ralicite nacine kroz vreme, kroz dela svakog pojedinca. Bez obzira na muzicki afinitet svakoga od nas istinski vredni notni zapisi kada se donesu do srca glasom Snezane Spasic, koji zubori kao potok planinski, budi u nama usnula osecanja. Kao vokalni solista ucestvovla je u realizaciji muzike koja cini potku filmu “Zona Zamfirova”. I sve se sklopilo u jedan Nislijski pazl, i Sremac, i Zone i Spasiceva. Njeno desetogodisnje iskustvo clana i soliste Akademskog hora Univerziteta u Nisu odvelo je da zapocne samostalno istrazivanje tradicionalnih pesama sa prostora Balkana. Pored interesovanja za duhovnu i svetovnu muziku, nastupala je i sa dzez i pop sastavima. Pored brojnih solo nastupa u Srbiji radila je sa Sanjom Ilicem i „Balkanikom”, Ratkom i Radisom Teofilovic, grupom „Hazari”, nastupala je u inostranstvu.
Danas Snezana Spasic nastupa kao clan grupe ''Naisa'' ciji je i osnivac. Najcesce peva bez muzicke pratnje za sta postoji i izraz "atappella" radi se o muzici virtuelne pomalo misticne tradicije koja nije vezana za odredjene drzave ili narode. Svi ljudi okupljeni u grupi Naissa su profesionalni umetnici koji zive i stvaraju u Nisu, brizljivo biraju pesme koje ce doneti u novom ruhu, a u sam program koji izvode je umetnickog ali i edukativnog karaktera, jer sadrzi pored umetnickih numera (retko izvodjenih narodnih pesama) i narodnih predanja, objasnjenja i verovanja za odredjene narodne pesme i osobenosti mesta iz kojih poticu. Najcesce izbor pada na “pesme sa granice”, Stare planine, iz Podrinja, Makedonije, Bugarske, sa Kosova, iz Homolja i jugoistocne Srbije.
U toku visegodisnjeg bavljenja muzikom dosla je do svog autenticnog izraza i kad pusti glas lako nas “prizove” na izvor srca. U svojoj interpretaciji pesama jugoistocne Srbije ona je istovremeno i bliska tradiciji ovog podneblja a i originalna i jedinstvena. Emotivni naboj ljubavlju ophrvanog devojackog srca provejava kroz svaki ispevanu rec, pa i vase tiho pevanje sentimentalne pesme doprinece zajednickoj ideji afirmacije i popularizacije tradicionalne muzike. Zelim da verujem da ce lepota spasiti svet, lepota devojka kao sto je Snezana Spasic sa svojim vilinskim glasom ga sigurno cini boljim.
Prava Zone zvala se Jevrosima Kijametovic i zivela je u Beogradu, ali u svakom gradu ima jos po jedno Zone Zamfirsko. Ti li si Zone? El’ si ono brljivo dete Manca? Izlisno pitanje, samo srce moze razumeti pesmu – otvorite ga i zapevajte u tisini doma svog, svi su odgovori vec tu.
sve me boli nane pusta da sam nane
zulum mi napravi drago mome
imam si badem oci njega da ga gledam
imam secer usne njega da ga ljubim
‘cu ti umrem nane
za njega mi milo pusta da sam milo
zulum mi napravi pile moje
imam si badem oci samo za plakanje
imam secer usne samo za cutanje
‘cu ti umrem nane
majra
Fado – oslobadjanje bola iz srediste duse
Fado je muzicki zanr koji se prati od dvadesetih godina devetnaestog stoleca, esenciju fada cini 'saudade' – portugalska rec koja oslikava ceznju, nostalgiju za ne ispunjenim snovima. Gotovo kao lisabonska inacica ‘weltschmerza’, fado se poistovecuje s pojmom ‘saudade’ koji oplakuje bilo izgubljeno bilo, pak, nikad dostignuto.
Sama rec fado izvorno znaci “sudbina”; dostojanstveno prihvatanje sudbine, kao vise sile, sto i jeste tema tekstova pesama u stilu fado ali, to je i gruba zivotna stvarnost – realnost zivota uz more i neminovnost oprastanja od onih koji na more odlaze, pesma o ljubavi, duznosti, izdaji, samoci i smrti. To su baladne pesme koje plove na bolu, svaka rec je natopljena ceznjom duse. “ Why did you leave me, where did you go? I walk the streets looking at every place we were together, except you’re not there .” - su tipicne niti koje vezu fado liriku. No, fado uvek oslikava zuvot, to je paleta slozenih boja utkana u genotip svakog portugalca, pa je za emigrante vrpca koja im srce vuce u trzajima ka Portugalu, a oni srecniji ga stvaraju bez melanholije uz posebnu ekspresiju donoseci atmosferu vesele veceri s drustvom provedene uz vino u kakvoj taverni.
Dve su varijacije fada - fado iz Lisabona i iz Coimbre. Lisabonski fado bio je prvenstveno popularni melos naroda, obicno su ga izvodile zene, dok je fado iz Coimbre imao vise literarno obelezje i obicno su ga izvodili muskarci. Oba pravca su danas prihvacena kao nacionalna muzika. Lisabonski stil je popularniji dok je coimbranski profinjeniji njegovi koreni sezu do srednjovekovne pesme –‘tovas’ i vise ga preferiraju studenti Univerziteta Coimbra i univerzitetski profesori. Moderni fado je iznimno popularan u Portugalu i izvode ga mnogi poznati umetnici. Tradicionalno, dobra izvodjenje fada u Lisabonu se pohvaljuje pljeskanjem ruku, dok se to u Coimbru radi vrstom nakasljavanja.
Tradicionalni pratnja za fadista je portugalski gitara, ili ‘guitarra’, vise od jednog stoleca nocu zabitnim ulicicama odjekuju zvuci mandolini nalik pljosnate gitare s osam, deset ili dvanaest zica koja se iz nekad jednostavnog izgleda razvila u izvanredno oblikovan instrument, cesto ukrasen intarzijama od slonovace ili biserne skoljke. A ono sto bismo mi nazvali gitarom, tamo nazivaju ‘viola’. I dok viola uglavnom akordima prati, gitara melodijom dopunjuju tugaljiv glas zenskog fadiste koja po pravilu nosi crninu i crnu esarpu prebacenu preko ramena, kao spomen na prerano umrlu Mariju Severu, prvu veliku fadisticu koja je zivot okoncala u dvadeset i trecoj godini.
U posljednjih nekoliko godina, u fado kompozicije je uvedena i druga akusticna gitara a sve cesce u se oglase i zvuci klavira, violine i harmonike, instrumenata koji se u sitne sate mogu cuti ulicama Lisabona. Fado izvode i muski solisti, iako mnogi preferiraju upravo zenske fadistice zbog specificnog senzibila zene, koja osim recju komunicira impozantnim stavom u kome je samo telo nepomicno dok kroz mimiku i gestikulaciju rukama odasilje emociju, snagom koja se gotovo granici sa brutalnoscu, a opet uz vrlo suptilne promene u intenzitetu. Izlivene emocije otvaraju nas kao skoljku, polagano, na momenat s naglim trzajem, prenoseci svaki drhtaj od srca, pesmom pricajuci pricu. Zato je fado vrlo intiman jer, suptilne promene intenziteta i raspolozenja mozete udahnuti samo u potpunoj tisini, sto fado publika i omogucava.
Fado je dostigao svoje zlatno doba u prvoj polovini dvadesestog veka, za vreme vladavine portugalskog diktatora Salazara (1926-1968) koji je prisilio je fado izvodjace da postanu profesionalni i naredio njegovo izvodjenjesamo u takozvanim fado kucama zvanim "revistas". Centralna medjunarodno poznata fado figura decenijama je Amalia Rodrigeus koju svi nazivaju najvecom divom fada. Kao istaknuti fadisti svakako se svojim radom izdvajaju Alfredo Marceneir, Maria Teresa de Noronha, Dulce Pontes, Cristina Branco, Madredeus, Mafada Arnauth, Misia i jedinstvena Mariza.
Princeza fada - Mariza Reis Nunes
Mariza je pocela pevati fado kao dete, pre nego sto je umela sama citati. Njen otac joj je pravio skice, poput slikovnica kako bi mogla zapamtiti tekst. U dobi od pet godina, ona bi se spontano pridruzila izvodjacima u porodicnom restoranu “Zalala“ u Mouraria, lisabonskoj cetvrti u kojoj se fado rodio. Mariza je rodjena u Mozambiku, ali se njena obitelj preselila u Portugal dok je ona bila beba. Tako je njen deciji duh natapan fado muzikom koju je upijala provodeci dane uz roditelje u fado taverni gde je pevanje deo svakodnevnice.
Devedeset sedme godine proslog stoleca osniva grupu “Funkytown”, da bi vec sledece godine pocela kao fadista nastupati u inozemstvu nizali su se veliki ebropski gradovi, da bi svoj prvi veliki nacionalni nastup imala 1999-e godine kao jedan od gostiju – izvodjaca na koncertu za Amalia Rodriguez u lisabonskom Coliseumu koji je uzivo prenosen na nacionalnoj televiziji. Mariza biva burno pozdravljena od strane publike i sledece godine prima prestiznu nagradu “Glas Fado” (“Voice of Fado”).
U dobi od dvadeset i sest, Mariza izdaje svoj prvi CD, “Fado Em Mim” (2001) sa sest klasicnih fado numera. Fado je autentican portugalski bluz ili ekvivalent za rebetiku ili tango ili flamenco. ”Oni svi pocivaju na emociji”, - kaze Mariza “Fado je emocionalni muzicki zanr pun strasti, ljubomore, tuge i cesto natopljen satirom.” Mariza ima tanani osecaj, nuzan da se ispeva tradicionalni melos a da pri tome udahne mladalacku svezinu. Njen jedinstven umetnicki izraz dozvoljava da nam donese sirove emocije kao obelezje zanra, ali pitko uvijene u filigrantski senzibilitet.
Drugi album “Fado Curvo” izdaje 2003-e godine i opet vesto daje svoj pecat fadu sto postovaoci diljem sveta burno pozdravljaju. Njena medjunarodna reputacija nalazi potvrde kroz brojne znacajne nagrade koje su usledile, ona je prvi portugalski umetnik ikada nominovan za GRAMMY nagradu (GRAMMY awards in the category of Best Folk Album), sledi “World Music Award” na BBC Radio 3. Nastavljaju se u nizu brojna gostovanja na svim prestiznim muzickim festivalima sveta nizu se: Kan, Kairo, u Cikagu (World Music Festival) nastupa pred dvadeset i dva miliona ljudi; debuituje u Purcell Room, nastupa u nekoliko navrata u Royal Festival Hallu, Barbicanu, WOMAD, St. David's Hall u Cardiffu, potom sledi velika turneja po Velikoj Britaniji, njeni nastupi osvicu na prvim stranama :The Times, Time, The Observer, The Guardian, The Independent.
Kada je snimljen cetvrti studijski album “Transparente” donela nam je fado uronjen u brazilske i africke ritmove ne gubeci nista pri tome od bitka fada – bas po ukusu novog milenijuma. Aranzman i produkciju je radio brazilac Jacquesa Morelenbauma, inace muzicki direktor Caetana Velosa, ceo album je uradjen u Brazilu. Sama Mariza kaze – “ Nekada sam mislila da fado zivi samo kroz dusu portugalaca, no danas kako sve vise putujem, jedan mesec sam u Sidnejskoj operi (Sidney Opera House) a vec sledeci u Kini ili na Tajlandu shvatam pevajuci na svim tim mestima da je fado kulturni most izmedju razlicitih geografskih tacaka. Upravo sam se zato opredelila za saradnju sa Jaques Morelenbaum, on je uneo svojim intuitivnim pristupom ono sto sam ja zelela da utkam u moj fado – barsunastu romantiku.”
Fado u Marizinoj izvedbi rusi sve jezicke i kulturne barijere, mesecima numere ne silaze sa vrha top lista, svojim nastupima pleni vrhunsku publiku, njen nastup popunjava sesthiljaditu stolicu Royal Albert Hall u Londonu, u Australiji dobija Helpmann Awards u nominaciji Best International Contemporary Concert, u Portugaliji - nacionalni “Zlatni globus” u nominaciji za najbolji individulani umetnicki izraz, te godine biva proglasena za UNICEF-og ambasadora i ulazi medju “100 most important women in Europe”. Svoj umetnicki profil je ukrasila zakoracivsi i u svet filma, BBC objavljuje dokumentarni film u 2007-oj godini pod nazivom "Mariza i Prica o Fadu”, (Mariza and the Story of Fado) koji je u ogranicenoj seriji izdat kao pratnja snimke grandioznog koncerta u Lisabonu (Concerto em Lisboa DVD version), snimljen je uz pratnju kompletnog orkestra – Sinfonietta de Lisboa, unutar prekrasnih vrtova ispred Torre De Belem u Lisabonu. Jedinstvena fado pevacica nametnula se kao esencijalna figura medjunarodne muzicke scene.
Peti studijski album "Terra" - korak dalje u izrazaju
Novi album ’Terra’ je iskorak a ujedno i korak napred, i na njemu je uvodila nove elemente, nove pesme savremenih autora, iz Engleske, Spanije, Brazila i sa Kube. Pronasla je svoj novi zvuk, koji i dalje ima korene u fadu, ali je mnogo otvoreniji prema drugim muzickim stilovima. Inovativna fuzija soula, jazza i bluesa na njenu vecnu strast oplodila se u vrlo zavodljiv zvuk osvezenog fada.
Izlet u nepoznato na novom albumu zasigurno je numera "Beijo de Saudade" - atipicno za sve sto je dosada Mariza predstavila. Radi se o duetu s Titom Parisom - portugalskim Louisem Armostrongom koji, uprkos cinjenici da se radi o sasvim drugom jeziku, pesmi svojim hrapavim glasom i melodiocnoscu Marize daje kubanski karakter zbog kombinacije akusticne gitare i usne harmonike. Strastvena anticipacija tanga. Predivna je to personifikacija nostalgije prema 'mojoj zemlji', kontrastirana suprotnim polovima: muskarac - zena.
Mariza ima sve sto fado zahteva - vokalnu bravuru, emocionalnu dubinu, zavodljivu moc i potpuno anticipaciju tradicionalnog. Kratke platinaste kose, krhke figure zagrljene elegantnom crnom haljinom, uzbudljivog, robusnog glasa sa bezbroj finih valera je format koji potpuno opravdava reputaciju ; Ona svojim bolecivim, profinjenim, na tren mladalacki burnim glasom u pratnji dramaticne muzike, “portugalski bluz” kao cesto nazivaju fado interpretira sa uzitkom, tera nas da sanjamo na javi, ceznemo, cekamo nekog pred caffe-om gde sviraju fado (cafe-i u kojima se fado izvodi poznati su pod nazivom adegas), ... a lover that will never return.
Mariza nastupa u Srbiji
Fado ne slusa tipicna publika, vec duse koje su bezuslovno darovale ljubav, a takvih u Beogradu i Novom Sadu ima mnogo, zato jesmo medju velikima koji ce ugostiti Marizu u okviru njene nove svetske turneje. No, iako je fado muzika koja se izvodi u tavernama zbog tisucu ljudi koji je iscekuju nastupat ce drugog decembra u Beogradu, a treceg u SNP u Novom Sadu.
Ovu muziku je nuzno slusati u tisini polutame, uz svetlost sveca koja obasjava portugalsku gitaru. Znate li kako izgleda portugalska gitara? Oblik joj je srcolik, a zvuk blizak ridanju. A osecanja, osecanja bola su svima znana. Zato dragi moji idite u pozoriste, slusajte fado u velikoj dvorani a potom otputujte u Lisabon, nadjite dobru tavernu i prepustite se, zaboravite vreme, otvorite srce. Tada uz bokal dobrog vina spoznat cete sta je vanvremenski fado.
Onome ko nikad nije cuo fado, prvi ce susret s njim biti nezaboravno iskustvo, a reakciju je jednostavno nemoguce predvideti, jer to je nacin na koji svako od nas oseca zivot. Mariza zasigurno na prekrasan nacin okuplja slicne, hvala joj na tome.
u vas kristalni talas, dozvolite mi
da spustim poljubac sa devojackih usta
dozvolite mi da vas poljubim zalom
da vas celivam nostalgijom
pa nek je more nosi, moru moje zemlje
majra
Natacha Atlas - belgijsko muzičko blago
Natacha Atlas, belgijsko je muzičko bogatstvo, poznata po specifičnim kompozicijama uglavnom elektronske muzike u kojoj obitavaju elementi čiji se korijeni nalaze u arapskom i sjevernoafričkom svijetu. Ona je svoju muziku označila kao "cha'abi moderne" (što bi bila jedna modernizovana forma egipatske pop muzike). U njenoj se muzici prepliću različiti stilovi uključujući arabesque music, drum 'n' bass i reggae.
Ona fuzijom različitih žanrova, koji su ponekad čak i po geografskoj odrednici jako udaljeni, postiže zvuk po kojem je postala prepoznatljiva i cijenjena. Ubraja se sigurno u red vrsnih muzičara, čiji talenat, glas i pojava prosto plijene.
Dugo sam se bavila mišlju da li govoriti o Natachi u temi „tradicija, etno, duhovna muzika“ obzirom na to da ona nije vezana za jednu konkretnu zemlju, već je neko ko rado pjesmom prođe kroz različite tradicije i kulture. No, možda je baš to razlog da bismo je ovdje pomenuli. Radi se o umjetnici čija su krila tako široka i čiji talenat već godinama uspješno njeguje ne jednu, već više tradicija.
Naime, zaslugu za veliki dijapazon tradicijskih i kulturoloških puteva kroz koje nas Natacha provede svojim glasom, velikim dijelom pripada njenim porodičnim korijenima, koje nalazimo od Egipta, preko Palestine do Velike Britanije. Drugo, njena priroda vječitog putnika značajno je uticala na to da život proživi na različitim mjestima svijeta, poput Brisela, zatim mjesta u Grčkoj, Egiptu te Velikoj Britaniji. Svako ko je mijenjao mjesto življenja zna jako dobro koliki trag ta mjesta znaju ostaviti. A ako se radi o nekome ko je život posvetio muzici, onda je logično da su ti tragovi kod Natache ostali oblikovani u notama i šarenim stilovima, kojima ona na originalan način svojim pjesmama udahne ljepotu gradova u kojima je živjela. Još kada to iznese pred vas svojom sjajnom bojom glasa, onda zaista imate osjećaj da vam poklanja dio tih kultura koje su je oblikovale i, naravno, dio sebe.
Jasno je, dakle, da je rezultat njenog porijekla, talenta, truda i napornog rada mogao biti samo jedan trijumf istinskog multkulturalizma i svojevrstan zavjet bogatstvu i pristupačnosti arapske kulture.
Različiti uticaji koji su, nesporno, odigrali važnu ulogu u njenoj karijeri ipak bi ostali samo zasebne pojave da Natacha nema ovaj neobični glas. Izuzetan, dirljivo puten, profinjen do najtananijih tonova, a istovremeno glas u kojem ne nedostaje požude, strasti, života u svoj njegovog punini. Ona je uspjela sagraditi mostove između Srednjeg istoka i Zapada, i to instinktivno i sa lakoćom.
Porijeklo i rani počeci karijere
Oko porijekla Natache Atlas postojale su razne kontraverze, no ono što se najčešće čuje kao podatak jeste da je njena majka britanka a otac egipćanin. Njen djed po ocu rođen je u Egiptu, ali odrastao u Palestini, u Evropu se doselio kad je imao 15 godina. Natacha Atlas rođena je u Belgiji, odrasla u Briselu, i to u marokanskom kvartu, i tako je danas osoba koja tečno govori francuski i engleski, a španskim i arapskim također vlada, možda ne tečno, ali dovoljno da se sa sve četiri jezika koristi u svojoj muzičkoj karijeri. Studirala je pjevanje i „raq sharki“ tehnike plesa (vrsta trbušnog plesa) koju danas veoma efektno primjenjuje u svojim nastupima.
Nakon razvoda svojih roditelja Natacha se seli sa majkom u Northampton, Engleska. Tu postaje prva arapska rok zvijezda, nakon čega počinju njena putovanja: Grčka, Turska, preko Srednjeg Istoka. U svakom je mjestu pronašla poneku inspiraciju. Neko je vrijeme živjela na relaciji Velika Britanija i Brisel, nastupala u raznim arapskim i turskim noćnim klubovima, te čak kao trbušna plesačica i glavni vokal belgijskog Salsa benda. To su neki rani počeci.
Od 1991. do 1999. godine sarađuje sa Trans-Global Underground i pojavljuje se kao vokalist na nekima od snimki na četiri njihova albuma. 1991.godine snima pjesmu “Timbal” sa Balearic Beat na albumu ¡Loca!. Radila je također sa Jah Wobble-om komponujući pet pjesama za LP “Rising above Bedlam”. Snimajući album ¡Loca!, Natacha je srela britanskog labelmatesa Transglobal Underground (TGU), koji je u to vrijeme imao Top 40 hit, "Templehead." Ona je postala glavni vokal i trbušna plesačica za grupu, čime je značajno skrenula pažnju na sebe jer je miješala istočne i zapadne zvukove, kao i mnoge druge stilove.
Solo karijera
Većina albuma koje je Natacha objavila izašli su za TGU. Albumi su fokus imali na njenim istočnim korijenima, što se vidi i po njihovim nazivima: Diaspora (1995), Halim (1997) - u čast Egipćanina Abdel Halim Hafez, pjevača, Gedida (1998) i Ayeshteni (2001). Godine 1999 Natacha sarađuje sa Davidom Arnoldom na pjesmi "One Brief Moment”. Dvije godine ranije, sarađivala je s Arnoldom na albumu “Shaken and Stirred”, snimajući pjesmu "From Russia with Love".
Godine 2000-te značajna saradnja ostvarena je sa Jean Michel Jarre-om na kompoziciji "C'est La Vie”. Pjesma je objavljena kao singlica.
Zbog svojih pjesama koje je snimala na francuskom, Natacha postaje jako popularna u Francuskoj. Na drugoj strani, njena popularnost nije rasla tim intenzitetom, u Velikoj Britaniji na primjer. Pokušava popraviti tu sliku snimajući "I Put A Spell On You". Međutim, ni nakon toga nije zadovoljna prijemom svoje muzike kod publike u Velikoj Britaniji.
Vremenom se stvari mijenjaju, te se njena muzika počinje koristiti u formi soundtracka za filmove, za igrice i sl. Na primjer: najpoznatija je njena kompozicija koja prati film „Whatever Lola wants“, koji je režirao Nabil Ayouch, zatim njena pjesma "Gafsa" (Halim, 1997) upotrijebljena u koreanskom filmu “Bin-Jip” (2004) režisera Kim Ki-Duk-a, ili "Light of Life (Ibelin Reprise)", soundtrack Ridley Scott's Kingdom of Heaven.
Godine 2007 Natacha sarađuje sa Belindom Carlisle na njenom sedmom albumu „Voila“. Tu se pojavljuje kao dodatni vokal u pjesmama "Ma Jeunesse Fout Le Camp," "La Vie En Rose", "Bonnie et Clyde" i "Des Ronds Dans L'Eau.” Album je objavljen kako za evropsko tržište tako i za tržište Sjedinjenih američkih država. Ova godina značajna je i po tome što je snimila još četiri pjesme, također za film: “Adam's Lullaby", "Running through the Night", "Love Blossoms" i "Rite of Passage".
Uz navedene albume i aktivan rad na muzici koja se koristi za filmove, ne treba zaboraviti i dvije kompilacije „The Remix Collection“ (2000) i „The Best of Natacha Atlas“ (2005). U maju mjesecu 2008.godine Natacha je izdala novi album pod nazivom „Ana Hina“.
Oni koji vole ovakav zvuk sigurno uživaju u njenim pjesmama. Za one, koji možda manje poznaju njen rad, poslušaćemo zajedno jednu poznatiju pjesmu. “Mon Amie La Rose” je pjesma koja je bila na neki način kapija, nešto što je meni lično otvorilo muzičke staze kojima hodi Natacha Atlas.
Mikica
Slobodan Trkulja
Kada pomenemo etno muziku prvo sto nas asocira na ovaj zanr je Slobodan Trkulja. Sta napisati, a da se vec ne zna o Slobodanu?
Slobodan Trkulja, Vojvodjanin, rodjen u Odzacima. Neguje vizantijski stil. Pevac, kompozitor i multi instrumentalista. Svira: klarinet, gajde, diple, dvojnice, frule, jermenski duduk, alt i sopran saksofon, kaval, okarinu, tamburu.
Slobodan Trkulja je ucio u najstarijoj srpskoj skoli, karlovackoj gimnaziji. Po zavrsetku srednje skole odlazi u Holandiju gde upisuje Amsterdamski dzez konzervatorijum. Diplomira najvisom ocenom. Magistrira uz sve pocasti. Za svoj magistarski koncert je nagradjen.
Pre odlaska u inostranstvo Trkulja je svirao sa Garavim sokakom. Ima odlicnu saradnju sa vrhunskim muzicarima raznih zanrova. Saradjivao je sa Banetom Krsticem, Sladjanom Milosevic, Lajkom Feliksom, Vasilom Hadzimanovim, Kornelijem Kovacem, Ortodoks keltsima. Ima odlicnu saradnju sa novosadskom i beogradskom Akademijom umetnosti-odsek za etnomuzikologiju. Znacajan udeo u osnivanju i kreiranju zvuka Balkanike pripada Slobodanu Trkulji. Pevao je u srpskom crkvenom horu u Amsterdamu. Za Slobodana, sa pravom, kazu da je jedan od najlepsih muskih glasova na Balkanu. Saradjivao je sa brojnim filharmonijskim orkestrima i dzez satavima.
Svojom svestranoscu veoma je zapazen na latino dzez sceni. Proputovao je zemlje Beneluksa sa bendom Edija Marineza iz Kolumbije.
Visoka tacka Trkuljine karijere je bio nastup za novogodisnji koncert, sa Holandskim duvackim ansamblom koji je izveo njegovo Pitagorino oro. Tada postaje prepoznatljiv u Holandiju i to mu je propusnica za nastupe sa Balkanopolisom na Nacionalnom dzez takmicenju Holandije gde stize do finala i osvaja nagradu Najbolji novi talenat.
Izvor: www.smedia.rs/kultura/slike/news
U Sava Centru 2002. godine ucestvuje na dobrotvornom etno koncertu. Sledece godine je bio glavni solista u projektu "Izmesani orasi" Tea Huka i Metropol Orkestra. Na dobrotvornom koncertu 2004. god "Dar za hilandar" u Sava Centru, svirao je pesmu "Lepe moje crne oci". Iste godine odrzava gala solisticki koncert uz Balkanopolis, a sa beogradskom filharmonijom.
U Japanu je predstavljao Srbiju 2005. godine na koncertu neo-balkanske muzike. Na Exitu, 2006. godine nastupa sam pred nekoliko hiljada ljudi.
Sa pesmom "Nebo" ucesnik je Beovizije i osvaja drugo mesto.
Slobodan Trkulja prepoznatljiv i poseban po muzici, stilu, oblacenju, frizuri.
Dodole (Serbian rain dance), oldest Slavic tradition
Iz želje da se običaji - tradicija bar kroz reč i pesmu očuvaju, za trenutak želim da vas povedem u vremenski tunel i da skupa izadjemo na sokak jedne palanke s početka prošlog veka. Iako vazduh miriše na bostan, vrelina kojom se spaja dan i noć, i čija se težina ogleda na svakom licu čini udah sve plićim, a ni lišće više na granama ne šapuce, trava je polegla kao da se krije od nečijih stopala i svi čekamo... zanesena mislima sve češće gledam u nebo, pružam ruku u prostor, kroz vreme i hvatam se u dodolsko kolo. Ruke su kao karike kakvog lanca, u svakom dodiri se oseća lepljiva snaga Sunca.
Odrasliju devojčicu su presvukli, telo joj obavijaju lisnate grane od apte i zove, skoro da se od lišća ni ne vidi. Spuštam dlan niz njene ruke i otkrivam da lišće pokriva njen gornji deo tela, haljetak satkan od grančica čiji su poduži krajevi nečijom spretnom rukom upleteni jedan u drugi i vešto uvezana oko vitkog vrata na mestu gde damari tela ritmično, na tren samo ubrzano prenose treperenje srca na svaku grančicu. Treperi haljetak nadmeće se sa zrakama Sunca.
Pružam ruku ka "kupi" od grančica lišća koja od vrha pa do ramena sakriva lice i vrat devojčice. Pod jagodicama osećam rogoz za testo - hleb, oštrina svake mrvice mi kao hiljade staklića odjednom resko zapareše mekotu dlana. Prenuh se, uhvatih dečiju ruku i nadjoh se u kolu. Okružili smo devojčicu "dodolu" i igramo kolo oko nje. Ne u krug, ne u mestu, korak se pruža i put napred, čas si pred jednom, čas pred drugom kućom. Sve treperi, i zemlja i vazduh i fasade i lica. Treperi duh, na poseban način trepavice propuštaju svetlo, oči menjaju boju i senka se bori za nebesku suzu. Igra kolo, pevaju se dodolske pesme, a ja samo osećam vodu, sliva se niz ledja, haljina mi mokra i najednom shvatim - želja se ispunjava ako želiš srcem, ali srcem koje su prethodno darivali ljudi. Poliva domaćica vodom nemilice, kosa mi mokra, a srce peva:
Hej dodole, mili Bože,
e daj Bože daj sitnu rosu
da narosi ovo polje,
hej dodole, mili Bože
e daj Bože daj sitnu rosu
Na ovoj polje berićetno,
hej dodole, mili Bože
e daj Bože daj sitnu rosu.
daj Bože daj sitnu rosu
daj Bože daj sitnu rosu
daj Bože daj
daj Bože daj
daj Bože daj
daj Bože daj sitnu rosu...
majra
Amira Medunjanin - princeza sevdaha
O sevdalinci sam već pričala u ovoj temi, ali nekako me prati osjećaj da prema jednoj Mostarki imam dug. Tradicija koju onu čuva s velikom ljubavlju, miluje nečim što je samo njoj dato na tako veličanstven način - a to je glas, ipak je nešto više nego vrijedno pomena.
Veličanstveni glas, čuvar tradicije
Amira Medunjanin, mlada je umjetnica koja njeguje sevdah srcem i dušom, istinski i u njegovom, najljepšem obliku, ispjevanom iz dubine srca. Žena čudesnog glasa koji se lako prima za srce, jer ono što ona radi nije pjevanje, ona pjesmom diše, ona svojim pjesmama svaku poru naše duše otvara.
Njen glas nosi takvu snagu da suze često klize niz lice, a da toga i nismo svjesni, ostane slani trag na bluzi, ili gorki znak upleten u kosu… i sve to zbog sevdaha i načina na koji ga Amira pred nas iznese. Ljubavi su razne opjevane u pjesmama, i sretne i manje sretne, mladalačke i one zrele, zabranjene i one nedosanjane… Tudje ljubavi, ali nekako vaše, čudno vaše…
Sevdah je način života, izvor svih mogućih pozitivnih stvari koje nam se dešavaju, specifično stanje uma, kad kažeš sebi: želim da budem dobar čovjek, da pazim sve oko sebe, da svima bude dobro kako bi meni bilo dobro. Nema mržnje, šuplje priče, laži... Sve je istina, sve se govori direktno i otvoreno, mada je sevdalinka sama puna skrivenih poruka, koje su univerzalne i fantastične, i koje se mogu primijeniti i danas jednako dobro kao i prije četiri stotine godine. Sevdah je dio bića svakog onog ko živi ovdje, barem ja to tako vidim. Lično, sevdah osjećam na svakom ćošku. Kada šetam mahalom i osjetim miris kafe, čujem pjesmu koja dopire iz neke bašče...
(Amira Medunjanin, Magazin Gracija br. 64)
Kad neko o sevdalinci razmišlja na način kako to Amira čini onda nije čudno što sevdalinke koje ona izvodi zvuče tako dirljivo i tako iskreno doživljene.
Amira Medunjanin dobro je poznata britanskim, holandskim i francuskim medijima, nastupala je u inostranstvu više nego na našim prostorima. Njen je album Rosa muzički kritičar Sunday Timesa proglasio albumom 2005.godine u Velikoj Britaniji.
Pored izvornog oblika sevdalinke, Amira vješto eksperimentiše i sa stvaranjem savremenih aranžmana. Važno je sačuvati melodičnost i ljepotu starih pjesama, što ona uspijeva.
Bez sumnje, Amira je umjetnica koja ostavlja svoj pečat na etno muziku današnjice, znači, definitivno ime koje se treba zapamtiti, jer mislim da će njen put tek da se otvori, da ćemo tek vidjeti njeno puno cvjetanje.
Jednako značajan je i album Amira Live!. Radi se ustvari o snimku koncerta održanog u Bosanskom kulturnom centru 6. novembra 2008.godine u okviru 12. međunarodnog muzičkog festivala Jazz Festa Sarajevo, kao dio programa Next Generation. Amiru Medunjanin na koncertu je pratio bend u sastavu: Dino Šukalo (gitara), Kim Burton (klavir, harmonika), Edvin Hadžić (kontrabas i vokal) i Amar Češljar (udaraljke i vokal).
Album Zumra koji je Amira Medunjanin snimila u duetu sa Merimom Ključo promovisan je početkom oktobra ove godine u Ljubljani. Album je naišao na odličan prijem slovenačke publike. Sadrži 14 tradicionalnih pjesama s područja BiH, Makedonije i Srbije. Inače, Merima Ključo završila je Odsjek harmonike na Muzičkom konzervatoriju u Rotterdamu, a usavršavanje je nastavila u Bremenu gdje je i magistrirala harmoniku.
Trenutno su u toku i pripreme za bosanskohercegovačku mini turneju u okviru koje će Amira Medunjanin nastupati sa pijanistom Bojanom Zulfikarpašićem. Raspored koncerata još uvijek nije poznat.
Ja mogu reći da sam imala priliku čuti Amiru uživo i da se radi zaista o nastupu za koji ne postoje dovoljno velike riječi. Sjećam se da je pjevala u punoj dvorani “Zetra”, i to 'a capella'. Kako je stupila na scenu, nastao je tajac; vidjeli smo da nema instrumentalnu pratnju; svjetla su se ugasila; sjela je na stolicu… i pustila glas srca. Neopisivo snažno i emotivno. Baš onako kakva Amira jeste.
Imam jednu želju da ti tvoja medna usta bar jednom poljubim,
pa da se nikada iz sna ne probudim...
Ništa me ne boli, samo mi se srcu rana pozljedjuje stara
jer me ti ne voliš srcem iz njedara...
Sutra kada umrem samo će mi jedna želja da ostane pusta-
što ti ja nikada ne poljubih usta...
Mikica
Grčka tradicionalna muzika
Iako je istina da su mnogo prije hrišćanstva drevni Grci na vazama slikali ljude kako plešu ukrug ili u ravnoj liniji i kako sviraju instrumente za koje možemo reći da su daleki rodjaci instrumentima koji se sviraju danas u grčkoj muzici, ipak je grčka pravoslavna crkva imala i kontinuitet i važno mjesto u izgradnji grčke kulture još od vizantijskog vremena. Vrijeme će dokazati koliko je jaka veza postojala izmedju vizantijske liturgijske muzike i grčke folk, tradicionalne muzike (dhimotika/paradhosiaka).
Grčka se nalazi na raskrsnici dvaju kultura, istočne i zapadne kulture Azije i Evrope. To je umnogome uticalo da ona proživi protok brojnih kulturnih strujanja, pa je usljed te izloženosti neminovno došlo i do asimilacije kreativno različitih uticaja.
Važno je napomenuti da je vizantijska muzika ostala monofona i bez bilo kakvog oblika instrumentalne pratnje. Dakle, vizantijska je muzika lišena polifonih melodija i instrumenata, a što jesu upravo elementi koji na Zapadu podstiču nesmetan razvoj umjetnosti. Medjutim, izolacija Vizantije, koja čuva muziku od polifonije, zajedno sa svojom vjekovnom kulturom, omogućila je monofonoj muzici da se razvije do neslućenog savršenstva.
Porijeklo grčke narodne pjesme
Porijeklo grčke narodne pjesme može se pratiti unazad do prvog vijeka hrišćanstva zbog orkestralnih i pantomimskih predstava. Već od prvog vijeka n.e., drevni model “Grčke tragedije”, bio je na vrhuncu skladnog jedinstva, uključujući u jednoj formi poeziju, muziku i ples.
Tragičari-pantomimičari, koliko god proizvod jednog problematičnog vremena, s prigovorom forme koja je prilagodjena slabo obrazovanim masama, ipak su uspjeli očuvati mnogo elemenata grčke poezije. Riječ paraloghi (narativna pjesma ili balada) vjerovatno potiče iz grčkog parakataloghi, što je oblik muzičkog recitovanja negdje izmedju recitovanja i ode. Daljnjii dokaz o postojanju odnosa izmedju narodne pjesme i stare grčke poezije i muzike izveden je iz narodne riječi traghoudl (pjesma), traghoutho (pjevati) i iz drevnih traghodia (tragedija) i traghodho (glumiti).
Muzikološka istraživanja za rezultat su donijela vrijedne dokaze koji povezuju savremenu grčku narodnu pjesmu sa muzikom Antičke Grčke, mada nije moguće dovoljno jasno izvući poredjenje zbog snažnog uticaja hrišćanstva. Takodjer, postoji značajna razlika izmedju grčkih prosody (prozodija, koje označavaju kvantitet), recitovanja koje jasno obilježava razliku izmedju dugih i kratkih slogova, te zahvaljujući vokalima, svaka riječ dobija osnovnu ritmičku formu kao i grubu melodičnu liniju. Nasuprot tome, grčka moderna muzika se zasniva na tzv. tonic prosody (tonik prozodijama, odnosno jakom akcentovanju). Uprkos ovoj promjeni iz kvantitativnih do tonik prozodija, drevni grčki ritmički modusi žive i u modernoj grčkoj narodnoj melodiji.
Grčke narodne pjesme - obilježja
Grčke narodne pjesme mogu se podijeliti u dva ciklusa, akritic i klephtic. Akritic je nastao izmedju devetog i desetog vijeka n.e. i vjerni je prikaz života i borbe Akrita (pogranične straže) Vizantijskog carstva; za ovaj se period vežu i najpoznatije priče u vezi sa Digenes Akritasom. Klephtic ciklus nastao je izmedju kasnog vizantijskog perioda i početka grčkog rata za nezavisnost (1821). Klephtic ciklus, zajedno sa istorijskim pjesmama, paralogijama, ljubavnim i svadbenim pjesmama, pjesmama izbjeglištva, ustvari, izražava život Grka.
U grčkom narodu postoji izrazito jedinstvo borbe za slobodu, izražavanja radosti i tuge, te stavova o ljubavi i smrti. Postoji, medjutim, razlika izmedju dhimotiko traghoudhi (narodne pjesme) i laiko traghoudhi (popularne pjesme). Narodna pjesma odnosi se na stare pjesme odredjenog naroda, dok se, popularna pjesma odnosi na novije muzičke kreacije, što je uglavnom prisutno u svim kulturama koje imaju bogatu tradicionalnu baštinu. Kod Grka, konkretno, izraz “narodne pjesme” koristi se za sve pjesme nastale prije 1821 godine, odnosno rata za nezavisnost, a koje pripadaju akritic i klephtic ciklusu.
Ista dva termina, narodni i popularni, vrijede i za podjelu grčkih muzičkih instrumenata. Lira, lauta, tambura, gajde, zoumas (shavm), daouli (bubanj) spadaju u kategoriju narodnih instrumenata. Violina, klarinet i gitara pripadaju popularnoj kategoriji. Mora se naglasiti da je ova vještačka granica – 1821 godina, uzeta kao mjera podjele narodnih pjesama, ipak jedno proizvoljno metodološko razgraničenje, jer krajnji kriterijum za raspored pojedinačnih pjesama u jednu ili drugu kategoriju - potpuno je književni i muzički.
Grčka narodna pjesma, bilo dijatonski ili hromatski, baš kao i vizantijska muzika, je monofona i modalna u svojoj strukturi. Drugim riječima, bez bilo kakve harmonične pratnje svojih melodija, koje su zasnovane na različitim nizovima intervala, karakterističnim manje-više za moduse zapadne muzike. Odredjene pjesme sjevernog Epira, pjevaju se polifono, bez instrumentalne pratnje, i predstavljaju izuzetak od većinskog dijela grčke monofone i modalne narodne pjesme. Oblik "primitive two-voice singing", takodjer kao izuzetak, može se naći u nekim pjesmama iz Karpathosa. Ovo su pjesme gdje jedan glas pjeva melodiju, a drugi preuzima ulogu vokala.
Sa stanovišta ritma, grčka narodna pjesma je podijeljena na periodične i slobodne ritmičke vrste. Periodične karakteriše slobodan protok različitih ritmičkih obrazaca, dok slobodne ritmičke vrste karakteriše periodično ponavljanje date ritmičke formule (ovo su plesne melodije).
Uz pjevanje i pljeskanje, grčki narod je od pamtivijeka koristio sve raspoložive kombinacije instrumenata da osigura muzičku pratnju za svoje pjevanje i ples.
Značaj tradicionalnih instrumenata i učitelja u očuvanju narodnog melosa
Veoma je zanimljivo da su samouki umjetnici iznijeli na sebi, ustvari, cijelu težinu grčke muzičke tradicije, ne samo kao izvodjači, nego i kao proizvodjači instrumenata. Najčešći je slučaj da su sami izvodjači izvodili muziku na instrumentima sopstvene proizvodnje. Dobar svirač je, takoreć, stalno bio u nekom obliku “proizvodnje” instrumenata; on ne samo da dodaje, uklanja ili mijenja rezervni dio, on stalno nastoji da poboljša zvuk svog instrumenta. Dakle, velike razlike, odnosno raskoš tonova, mogu se naći u promjenama dimenzija, ukrasima, pa čak i obliku njihovih instrumenata, jer - svaki nosi lični pečat svoga svirača (majstora/umjetnika), osnosno, osobe koja u svakom trenu zna kako “diše” njegov instrument.
Uz ove pojedinačne majstore/svirače kao izradjivače instrumenata, postojalo je i nekoliko radionica gdje su se radili muzički instrumenti.
Ove prodavnice počele su da se pojavljuju u drugoj polovini IXX vijeka; prvo u Atini, Pirej, a kasnije u Solunu; posebno 1922 kada je Grčka doživjela ogroman priliv muzičara i majstora za izradu instrumenata iz Male Azije.
Povećana tražnja učinila je da prodavnice imaju puno posla; posebice u prodaji instrumenata kao što su: oud, lauta, tambura, buzuki, baglama, dzoura, itd. Proizvodnja ovih tradicionalnih instrumenata dosegla je svoj vrhunac izmedju 1900-1940.
Majstore koji su radili instrumente mora se spomenuti jer su odigrali važnu ulogu u očuvanju grčke narodne muzike. Naime, oni su putovali od sela do sela ili od regiona do regiona pokazujući instrumente i izvodeći stare pjesme, kako bi se sačuvao narodni melos. Pored toga, neke prodavnice počele su da proizvode mandoline, gitare, mandole i mandolocellose, što je bio povod za novi muzički izražaj, formiranjem grupe pod nazivom "mandolinata".
Uvidom u grčku muzičku tradiciju uvidja se koliko je bitan bio i odnos izmedju nastavnika i njegovih učenika. Prema tradiciji, učenici plaćaju mjesečni iznos za vještine koje će im prenijeti nastavnik. U nekim regionima, takodjer je bilo uobičajeno da učenik ide kući nastavniku, gdje plaća smještaj i hranu. Lekcije nisu strukturirane metodama današnje moderne nastave. Nije bilo muzičkih obrazovnih knjiga, kao ni pisanih objašnjenja muzičke tehnike. Nastavnik nije imao šta da kaže, on nije pričao, već je samo svirao. Učenik je sjedio i slušao; pokušavao da imitira učitelja ili "ukrade" njegovu tehniku. Nastavnici su ljubomorno čuvali "tajne" svoje umjetnosti za sebe; nikada u ranoj fazi učenja ne bi sebi dopustili da slobodno sviraju za svoje učenike, pokazajući sve što znaju. Medjutim, ima to svoje razloge.
Naime, nastavnici su, u odredjenoj fazi učenja, obično poodmakloj, sa sobom vodili svoje učenike po festivalima, kako bi praktično pokazali svoja stečena znanja. Učenik bi tu svirao u pratnji svog nastavnika. Po stepenima, on počinje da reprodukuje neke jednostavne fraze i lagane melodije unisono sa svojim učiteljem sve dok se ne osposobi da izvede jednu melodiju samostalno, nakon čega nastavnik može zapaliti cigaretu ili se kratko odmoriti, čime učeniku daje znak da je zadovoljan njegovim sviranjem. Ovo je presudna tačka za njihov odnos, gdje učenik može početi da uči neke tajne svog majstora, a učitelj tu stiče osjećaj slobode da sada pred učenikom može da se pokaže bez ograničenja. Učenik će konačno početi da se osjeća kao profesionalac kada mu učitelj, na kraju večeri, dodijeli dio zarade.
Savremena grčka muzička scena
Do ranih godina dvadesetog vijeka, muzička tradicija je očuvana u selima gdje je bilo malo kontakta sa spoljnim svijetom. No, savremeni tokovi nisu zaobišli ni Grčku. Autentične tradicionalne pjesme danas se ipak mogu naći na raznim kompilacijama; tu su najpoznatije kompozicije; svaka od njih pokazuje raskoš i ljepotu grčke tradicionalne muzike, kao i bogatsvo zvuka koji se širi iz narodnih instrumenata.
Naravno, izvorna narodna muzika danas se može naći i u novim aranžmanima, te je i to jedan od načina njenoga čuvanja. Na grčkoj muzičkoj sceni, jedna od uvaženih dama je, svakako, Haris Alexiou; žena fantastičnih glasovnih mogućnosti; sa vrlo izraženim osjećajem za tradicinalnu muziku; umjetnica koja piše i tekstove (autor je teksta jedne od najljepših grčkih pjesama “To tango tis Nefelis”); istinski stvaralac čije su se pjesme snimale i za inostrano tržište. Haris Alexiou pjeva srcem cijele Grčke.
Pored nje, treba istaći i Georga Dalaresa, koji se smatra jednim od najtalentovanijih grčkih muzičara jer je svirao većinu gudačkih instrumenata folk bendova i to sa velikim uspjehom, uključujući gitaru, buzuki, baglamu, tzouru i oud. Njegov uspjeh na medjunarodnoj sceni neizmjeran je doprinos i promociji grčke kulture.
Na koncu, tu je nezaobilazni, Mikis Theodorakis, čiji je rad sažeo najbolje elemente grčke muzike, kako tradicionalne tako i klasične; i bez kojeg slika Grčke u svijetu nikada ne bi bila ovakvom kakva jeste danas.
Poniranje u duboku dubinu grčkih melodija je putovanje do sasma novih i drugačijih uživanja; ujedno putovanje do možda nedokučenih spoznaja o vrijednostima koje nam istorija ostavlja. Lepeza kulturnih različitosti uvijek nanovo osvježava naša srca, te nas svojom neposrednošću smjesti u svijet beskrajne slobode i čiste harmonije.
Priredjeno prema:
- http://www.greecetravel.com/music/traditional.html
- http://www.helleniccomserve.com/musichistory.html i
- http://en.wikipedia.org/wiki/Music_of_Greece
Mikica