Poznatiot francuski moden kreator Christian Dior veli:
Modata odsekogas ja privlekuvala zenata i vremenski tesko e da se odredi koga taa se radja. Zatoa bi rekol deka modata nastanala vo isto vreme koga postanala i zenata.
Vsusnost modata nema odreden datum koga i kako nastanala, postoi od samiot pocetok na praistorijata, od prvoto parce koe lugeto go nosele na sebe.
Terminot moda poteknuva od latinskiot zbor facio, koj vo prevod znaci – da se napravi. Za modata moze da se kaze deka taa e eleganten i vkusen nacin na oblekuvanje, davajki posebno znacenje na skladnosta i harmonijata na boite.
Stilot i nacinot na oblekuvanje e nase ogledalo kon svetot, kon lugeto, kako i sekoj vid na ambalaza, koja go dava prviot vpecatok (koj ne mora sekogas da bide tocen). Sekoj predmet,dobro spakuvan i so atraktiven izgled, na prv pogled sekogas go privlekuva naseto vnimanie.
Poznata e filozofskata mudrost deka oblekata go pravi covekot. No sepak vo praksata e poprifatlivo deka oblekata ne go pravi covekot, no mnogu kazuva za nego.
Ako velime deka nekoj e moderen ili pak ubavo so stil oblecen, nemora toj da nosi skapa obleka, mnogu e bitno da se cuvstvuva prijatno i ubavo vo nea i na kraj dobro da izgleda.
Oblekata treba da go istakne najbitnoto na nas i da gi pokrie eventualnite slabi strani. Treba nie da ja nosime oblekata, a ne da dozvolime taa da ne nosi nas.
Poznatata Coco Shanel, se smeta za najznacajnata licnost od svetot na modata i modniot dizajn vo XX vek. Za nea modata ne postoi samo vo oblekata. Modata e vo neboto, na ulicata, modata ima povrzanost so ideite, so nacinot na koj ziveeme, kako i so se ona sto se slucuva vo nas i okolu nas. Coco Shanel nema dizajnirano obleka za da vleze vo opstestvoto, tuku dizajnira obleka koja se vklopi vo opstestvoto. Maliot crn fustan Coco Shanel go ima dizajnirano vo znak na zalost na umreniot ljubovnik. Zatoa moze da se kaze deka taa e prvata sto go zivee zivotot na ovoj vek.
Mozete da bidete ubavi na 20 godini, sarmantni na 40 godini i neodolivi do krajot na zivotot!
Coco Shanel
Od maskite modni dizajneri, bi go spomnale Djani Versace, italijanski moden creator, edno od najpoznatite iminja na italijanskata moda vo svetot. Negoviot stil na kreacija e uspesen spoj pomedju elegantniot i sportskiot stil, pomedju maskiot i zenskiot, a preku koj dava pecat vo svetskata moda.
Modata niz vekovite
Modata postojano se menuva, taa e postojano zavodliva i neodoliva.
Ako se osvrneme nanazad niz istorijata, gledame deka covekot postojano uci, raboti, se trudi i dokazuva, a se so edna cel – da obezbedi uslovi za zivot i sekako zastita na svoeto telo.
Primitivniot covek, uste pred da go otkrie oganot, instinktivno pocnuva da cuvstvuva potreba za zastita na svoeto telo. Ima potreba za zastita od studot kako i od najrazlicni povredi koi mozele da nastanat. Vo pocetokot, kako obleka pocnuva da gi upotrebuva debelite zeleni listovi.
So tekot na promenite sto nastanuvaat niz vremeto, so pronaodjanjeto na alatkite i orudijata, kako i so pojavata na lovot, toj pocnuva da go koristi za obleka krznoto, kozata od zivotnite, perduvite i drugo.
I se taka do zajaknuvanje na Rimskata imperija koga rimskata obleka navleguva kaj civiliziranoto naselenie i stanuva primer na Istok i Zapad, kade se smetala za moderna.
Vremeto na krstonosnite vojni i veke od 11. vek, oblekata trpi vlijanie od francuskite drzavi, so sto pocnuva da prodira nacinot i vidot na oblekata sto se nosela vo frrancuskite drzavi. So mala pauza od eden vremenski period, koga vlijanie vo oblekuvanjeto nametnuva spanskata strogos, veke od 17. vek Francija go otpocnuva svoeto caruvanje vo modata. Francuskiot kral Luj XIV, vo svoeto kralstvo dava novi obelezja vo evropskata moda, na aristokratijata koja se poveke se oddava na zabavi, druzenje i rasipnistvo.
Sekoj vremenski period naodja izraz vo modata, pocnuvajki od tesnite pripieni fustani na drevnite Egipjanki, preku Rimjankite, kako i stilovite vo renesansata, periodot na rokoko, ampirot itn.
Pomodarski preteruvanja i luduvanja se srekavaat i vo ovie periodi, no togas tie se samo odlika i privilegija samo na damite od dvorcite. Na lugeto od poniskite sloevi , im bilo odreduvano so zakon sto smeat, a sto ne smeat da nosat.
Promenata na materijalot, novata harmonija na bojata, ukrasnite cipki nosat promeni vo stilot na oblekuvanjeto.
Promeni nosat i izleguvanjeto na zenata od svojot dom, kako i opstestveniot razvitok. Soglasno toa nastanuva poseben nacin na oblekuvanje, vo zavisnost za koja prigoda istata ima namena. Za rabota pocnuva da se koristi eden vid na obleka, a posebna e oblekata koja se koristi vo popladnevnite casovi, na zabavi, na sportski tereni itn.
Posle Prvata svetska vojna izleguvaat prvite modni spisanija kako: Harper, Barar, Vog.
Poveketo modni kuki, poradi vojnata vo Evropa preminuvaat vo Amerika. Vo toj period e moderna zena – majka, so atletska figura. Kon krajot na ovaa dekada se pojavuva poznatiot francuski dizajner Christijan Dior, koj e poznat po svojot New Look, koj go voveduva vo 1947 god. Negovata obleka se odlikuva so tesni ramenja, tesen struk, naglaseni gradi i siroki suknji. Ovoj negov stil pretstavuva modna revolucija, a brendot Christijan Dior stanuva sinonim za klasicna elegancija.
Vo 1963 godina izleguvaat prvite bikini. Zenite ja prifakaat oblekata za mladi kako sto e mini suknjata, koja ja lansira Mary Quant. Vo ovoj period se pojavuva i se proslavuva poznatata manekenka Tvigi.
Vo Balkanskite zemji narodnata obleka se zadrzuva do 50 godini na XX vek, koga se javuva nacionalnoto budenje so pojavata na intelegencijata, trgovskiot i gradjanskiot sloj. Togas se prifaka zapadniot stil koj se zadrzuva do den denes.
Terminot “moda” cesto se upotrebuva vo pozitivna smisla, kako sinonim za glamur, ubavina, stil. Taa e eden vid umetnost koja proucuva edna kultura, ubavina, dobrina.
Golem broj gradovi se smetaat za modni centri ( modni metropoli), kako sto se: Pariz, London, Milano, Njujork, koi se i sediste na najgolemite modni kuki.
Stilot na oblekuvanje
Stilot na oblekuvanje ima svoj pravila i propisi. Mnogu od toa e prepusteno na fantazijata, koja moze da eksperimentira so boite, nijansite, kombinaciite. No sepak do odredeni granici, bidejki mnogu preteruvanje vo stilot na oblekuvanjeto moze da bide duri i nevkusno.
Site soveti i pravila koi se donesuvaat za oblekuvanjeto se prekrasni, medjutoa ne treba da ne doveduvaat do zagrizenost dali seto toa mozeme da go postigneme, dali mozeme da gi izvedeme site kombinacii koi ni se nudat. Najvazno e da ja vklucime nasata fantazija, nasata spretnost pri nabavka na odredeni delovi od garderobata, kako i nasata kreativnost. Taka, ako vo nasata garderoba preovladuva sinata boja, sigurno nema da se odlucime za zeleni cevli. Dokolku stilot na oblekuvanje vi e sportski i ostanatite parcinja obleka, koi ja dopolnuvaat vasata garderoba ke bidat so sportski stil. Sekogas zemajte raboti koi mozete da gi iskombinirate so ostanatata obleka koja veke ja mate. I mozebi najvazniot sovet - poglednete go kvalitetot koj vi se nudi. Ponekogas e podobro da platite poveke, otkolku da ve impresionira nekoja niska cena, a so toa za vozvrat da dobiete parce obleka koe ke bide samo del od vasiot garderober i koe nema da mozete da go oblecete duri ni tri-cetiri pati.
Osnovnite principi vo stilot na oblekuvanjeto bile i ostanuvaat isti. Edinstveno se menuva stilot, bojata, matrijalot, krojot. Da ja spomeneme revolucionernata mini-moda, maksi-moda, kratki pantaloni “hot pontsi”. Zenskite pantaloni ramnopravno dlaboko imaat navlezeno vo nasata garderoba, za leto i zima, duri i za najelegantni prigodi.
Pogolemite centri kako Pariz, London i dr. metropoli i ponatamu ja plasiraat i odreduvaat svetskata moda. No ako se osvrneme kon sekojdnevieto, mozeme da kazeme deka moda e se sto se nosi. I dodeka pred nekolku desetoletija temnoto odelo e stroga obvrska, denes sekoj maz ima izbor po sopstven vkus. Maskata moda vo odnos na zenskata e vo prednost, bidejki ne e izlozena na tolku cesti promeni, taka da ovozmozuva planiranje na podolgi stazi.
Vkusno i so stil, obleceni maz i zena, nikogas ne ja prifakaat modata vednas. Sekoj od niv procenuva dali seto toa im odgovara, dali odgovara na nivniot stas, godinite i se razbira dali boite koi se vo moda odgovaraat na nivniot ten, ocite, kosata. Igrajki se so mnogu modni dodatoci, koi se istotaka mnogu bitni za modata, moze da go promenat celosno nasiot izgled i da bideme prekrasni.
Sekoja zena treba da ja zadrzi svojata samodoverba i preku svojot zenski instinkt
i ljubovta kon modniot dizajn da bide sekogas posebna, poinakva i neodoliva.
niko650
Hirovi i hirovitost mode
Za modu se neminovno vežu hirovi. Kroz cjelokupan svoj istorijski razvoj moda se karakterisala svojevrsnim hirovima, kako modnih dizajnera tako i onih koji su modu pratili i praktično provodili kroz svoje odijevanje.
Vrlo je teško definisati hirovitost i sve moguće prohtjeve mode. Osvrnuvši se unazad, da se sagledati jasno samo toliko da se modni ciklusi razlikuju po svojoj brzini nastanka i vremenu trajanja, a što je opet povezano sa potrebom da se stalno teži iznenadjenjima. Ukoliko je odredjeni ciklus trajao kratko, brojni modni kritičari su skloni reći da tu nije bilo dovoljno kreativnosti niti hirovitosti koja bi držala pažnju konzumentima. Implicitno, hir predstavlja privremeno i ograničeno odstupanje od opštih pravaca mode, što pomalo ide u opasnost da neke ideje široke mase neće nikad prihvatiti.
Pregled akademskih rasprava o modi nastalih u nekoliko posljednjih desetljeća otkriva novo razumijevanje termina hir, i to na način da je prosto - van svakog stila. Jasno, i takve rasprave imaju svoje argumente. Medjutim, ono što zbunjuje jeste da idalje popularni mediji svoje predstave o modi u velikoj mjeri vezuju za razne oblike hirovitosti. Njima je bitna jedna senzacionalistička nota koju će provući kroz svoje priče, njima je potrebna euforija kako bi se nametnulo javnosti ono što je novo, potrebna im je ekscentričnost pojedinih modnih dizajnera, a sve je to nemoguće bez konteksta praktično implementiranih hirova kroz odjevne predmete, i sve ono što danas čini modu. Tako mediji još uvijek uspijevaju da vrte svoje liste ključnih modnih elemenata, privlačeći pažnju time koliko je nešto luckasto i originalno ili nalazeći mane kolekcijama upravo zato što im nedostaje odredjena doza pomalo uvrnute kreativnosti.
Faktori koji determinišu modne hirove
Na razvoj modnih stilova svakako su uticali, a utiču i danas, aktuelni ekonomski, tehnološki i medijski tokovi koji pripadaju odredjenom vremenu. Dakle, pored originalnih ideja, prohtjeva konzumenata koje dizajneri prepoznaju, ne smije se zanemariti opšta slika u kojoj se dešava jedan modni ciklus. Ovo je posebno karakteristika mode 20. vijeka, o kojoj ćemo kasnije kroz temu iznijeti više detalja.
Sam koncept hira ima veoma veliki značaj u oblasti mode, i to po svim svojim istorijskim, heurističkim i analitičkim aspektima. Imajući u vidu da je heuristika nauka o metodima i principima pronalaženja novog, jasno je zašto su hirovi došli na ovako visokokotirano mjesto u svijetu mode. Ljudi su oduvijek tražili izazov u načinu odijevanja i nastojali kroz odjeću predstaviti, u početku zajednicu kojoj su pripadali, a kasnije svoju osobnost. Tako pitanja vremena, identiteta, stilskih detalja, izražavanja i emocija - zajedno ulaze u igru sa savremenim životom pojedinca, bez obzira na ono što se naziva fenomenološko pitanje. Istorijski gledano, termin 'hir' je korišten da karakteriše kolektivna ponašanja u vezi sa pojedinim dijelovima odjeće ili pribora (ili načina kako se nose), pa sve do frizure i svih drugih načina sredjivanja.
Hirovi imaju tendenciju da ponude uvijek znatno novi ili revolucionarni kvalitet koji će ih razdvajati od trenutne mode; nastoje biti kratkog daha, sa brzim rastom popularnosti, a naglim padom; nastoje se predstaviti na način da budu prihvaćeni samo u okviru jedne popularne grupe, neke manje grupe, ili pak odredjene subkulture, ali u okviru bilo koje ciljane grupe nemeću se vrlo intenzivno, te na koncu hirovi imaju tendenciju predstaviti se kao nešto prilično nebitno, kao svojevrsni vid zabave odnosno neka 'prolazna ljubav'. Ukoliko se detaljno počne razmatrati bilo koji modni ciklus, neminovno ćemo uočiti ove faktore s kojima hirovi 'računaju'.
Trend - svako vrijeme nosi svoje hirove
Govoreći o modnoj hirovitosti, moramo se vratiti ponovo na vrijeme kao presudan faktor. Naime, rani koncept hira bio je definisan, prema Oksfordskom rječniku, kao 'fidfad', što je ustvari skraćenica za 'koješta'. A ako se vratimo na 1754 godinu, ovako zamišljeni 'fidfad' pojedinac bi bio osoba koja svoju pažnju usmjerava na sitnice. Sredinom 19. vijeka termini "hir" i "hirovitost" korišteni su da bi se opisalo plitke ili nepredvidive obrasce ponašanja ili osobine ljudi.
Zanimljivo je napomenuti da Oksfordski rječnik nije dodavao nove stavke za koncept hira od svog izdanja 1989. Medjutim, on je stvorio srodne koncepte koji zaslužuju pažnju. Naime, danas čujemo uobičajene termine kao što su: "u trendu", „modna žrtva" ili „rob mode“. Biti trendi podrazumijeva stanje osobe u kojem su svjesno i krajnje propraćeni nametnuti modni stilovi koji su dio odredjenog vremena; ovo stanje takodjer implicira spremnost osobe da se prilagodjava svakom sljedećem novom stilu.
Postulat „biti u trendu“
Do osamdesetih godina 20. vijeka, koncepti „u trendu“ postali su dobro ukorijenjeni u svakodnevnom govoru. Ako se vratimo u 18. i 19. vijek uočava se da koncept trenda podrazumijeva divergencije mainstream-a – ponajprije u kontekstu fizičkih ili geoloških manifestacija. Nakon šezdesetih godina 20. vijeka analiza trendova dobiva na značaju i stavlja se u mnogo širi društveni kontekst.
Pored pitanja brzog razvoja ljudskog roda i tehnike; uloge medija i medijskog zasićenja u kreiranju i nametanju trendova; identiteta i namjera, tu je i pitanje ko ima koristi od hirova i trendova, i kako. Shodno tome, Marks i McAdam prave analitičku razliku izmedju "spontanih hirova" i onih "pod pokroviteljstvom". Spontano hir može da bude nastavljen, da bude u sjeni, ali ipak idalje prikriveno aktuelan, a bez neke obimne analize njegove isplativosti u finansijskom smislu. Tako kreiran, hir ima tendenciju da postane prirodno prisutan.
Nasuprot tome, hirovi „pod pokroviteljstvom“ teže da budu svjesno promovisani. Iako mogu postojati heuristički razlozi za sagledavanje razlike izmedju spontanosti i sponzorstva u hirovima, baš kao što bi se mogli slični razlozi tražiti za razlikovanje hirova od mode, ipak su posebno vidljiva dva neraskidivo povezana osnova za „postojanost“ hirova „pod pokroviteljstvom“, a to su zadovoljenje potreba, s jedne strane praktične, s druge strane brendirane (ili celebrity) potrošačke kulture.
Hir ima svoje ime i vrijeme
U praksi, teško ćemo doći do zajedničke/jedinstvene definicije hira i hirovitosti u modi jer pritom moramo poći od pojedinačnih modnih ukusa koje svaki pojedinac kreira shodno svojoj ličnosti. Tako, dok neki odrasli mogu opisati odredjenu pojavu u modi kao hir, imamo mladju populaciju koja jednostavno u tome vidi način da se savršeno poistovjeti sa pojedincima i grupom svojih vršnjaka. Stoga je jasno da nas zapravo stari koncept hira kao 'fidfad', koji se održao na modnoj sceni oko 250 godina ipak upućuje na to da je hir, zapravo, u očima posmatrača.
Na koncu, prilično je teško odvojiti koncept hira od modnih pravaca u cjelini. Pitanja vremena, identiteta, zabave, praktičnosti, prisvajanja, dopadljivosti su sve pitanja koja iznova pokreću razvoj drugih i drugačijih koncepata modnih hirova.
Sva ova pitanja nose i svoje nejasnoće, medjutim, koliko god se analizirala ostaje prostora za traženje novih potencijalnih odgovora, čime se uvlačimo u začarani krug. Ipak, hirovi su tu, sveprisutni, imaju svoje ime i vrijeme, a i ulogu: da kontinuirano svjedoče o tome kako živimo i na koji način percipiramo i praktikujemo promjene.
Korišteni izvor:
- Susan B. Kaiser, Joyce Heckman i Denise Kastrinakis, Fads - Encyclopedia of Clothing and Fashion, Valerie Steele, Editor in Chief; Volume 2: Fads to Nylon, USA, Thomson Gale 2005
- Fotografije-http://www.behance.net/Gallery/ATELIER/482446
Mikica
Moda - kulturna nadgradnja
Prema uredjivačkom konceptu časopisa Fashion Theory: The Journal of Dress, Body & Culture, moda je definisana kao "kulturna nadgradnja utjelovljenog identiteta". Kao takva, ona obuhvata sve oblike pojedinačne mode, onoga što svakodnevno nosimo u kombinacijama koje sami pravimo, uključujući i ulični stil, kao i tzv. visoku modu. Moda takodje aludira na „put“ ili „način“ na koji su stvari nastale; kreirati nešto znači napraviti odredjenu formu, koja je nova i drugačija.
Medjutim, najčešće, moda se definiše kao preovladjujući stil oblačenja ili ponašanje u svakom trenutku, uz snažnu implikaciju da modu karakteriše promjena. Kao što je Šekspir napisao: "moda nosi više odjeće nego što je nosi čovjek". Postoji moda u kreiranju nameštaja, automobila i drugih objekata, kao i u odjeći, iako je najveća pažnja posvećena krojačkoj modi, vjerovatno zato što odjeća ima tako intimne odnose sa tijelom i, samim tim, utiče na lični identitet pojedinca, odnosno suprotno identitet pojedinca utiče na modni stil.
Moda se često posmatra kao fenomen zapadnog sveta od kasnog srednjeg vijeka pa nadalje; ali modno-orijentisana ponašanja postojala su svakako i u nekim drugim društvima i istorijskim periodima, kao što su dinastije Tang, Kina (618-907) i Heian period u Japanu (795-1185). Na primjer, u jedanaestom vijeku u Japanu je postojao izraz imamekashi kojim se opisivalo nešto lijepo, drugačije, vrijedno svake hvale, a usto „moderno“, uskladjeno sa datim vremenom.
Uobičajeni sistemi stilskih promjena u odnosu na odjeću i unutrašnje dekoracije postojali su u Evropi od XIV vijeka. Prvi modni magazin pojavio se oko 1586. godine u Frankfurtu, u Njemačkoj.
Od XVII vijeka Pariz je modna prijestolnica Evrope, odnosno mjesto radjanja brojnih novih stilova u ženskom odijevanju. Medjutim, od XVIII vijeka postoji tendencija da se svijet muške mode veže za London, gdje zaista i jeste puno pažnje posvećeno muškoj modi, i mnogo se otvorenije govorilo o njoj, što je istovremeno bilo popraćeno vrsnim modnim linijama za muškarce.
Haute couture i Prêt-à-porter
La mode je francuska riječ za modu, i mnogi naučnici vjeruju da postoji veza izmedju ove riječi i riječi la modernite, koja označava savremenost, ili stilske kvalitete jednog posebnog vremena. Svakako, broj ljudi koji prate modu povećavao se u velikoj mjeri nastankom novih i novih modnih era, posebno početkom XIX vijeka. Modni poznavaoci razloge za to nalaze i u širenju demokratije, kao i usponu industrijalizacije. Kasnije, upravo je XIX vijek postao svjedokom masovne proizvodnje tzv. „gotove“ odjeće, ali i svjedokom razvoja tzv. „haute couture” u Parizu.
Haute couture je francuski izraz za visoku modu čiji razvoj se prati na modnim pistama i koja, uglavnom, nije funkcionalna za razliku od Prêt-à-porter mode koja označava gotovu, odmah-nosivu modu. Haute couture služi kao plodno tlo za nadahnuće modnoj industriji, a njena je primarna svrha promocija modne kuće. Razlika je takodje i u produkcijskoj količini. Prêt-à-porter se proizvodi u standardnim veličinama i dostupna je u prodavaonicama odjeće, dok se Haute couture proizvodi u limitiranim količinama po mjeri naručioca, i u ograničenom vremenskom roku.
Iako su tada žene činile većinu modnih dizajnera, ipak su muškarci bili oni koju su se prvi proslavili svojim kreacijama, kao što je na primjer Charles Frederick Worth. On je inače bio idejni tvorac Haute couturea i prve velike modne kuće (1857. godine). On je voštane figure zamijenio menekenkama kako bi na inventivan i svjež način promovisao svoje ekstremno skupe kreacije.
Worthov asistent bio je Paul Pioret koji je početkom XX vijeka odigrao značajnu ulogu u razvoju modnog shvatanja.
Haute couture imao je centralnu ulogu u širenju mode po Evropi tokom prve polovine XX vijeka. U ovom periodu uspostavljeni su i značajni vitalni medijski sistemi koji doprinose širenju mode. To su časopisi kao što je Vogue (1892) ili Gazette du Bon Ton (1912 – 1925).
Za značajan uticaj na razvoj Haute couture tokom XX vijeka zaslužni su Coco Chanel, Yves Saint Laurent i Christian Dior, te upravo zbog njih svjetski centar Haute couturea postaje Pariz. Postoje veoma strogi uslovi za uspostavljanje Haute couture modne kuće koji otežavaju njegovanje ove vrste odjevne kulture. Naime, centralni studio mora biti smješten u Parizu i mora zapošljavati minimalno 20 osoba sa punim radnim vremenom, a kolekcija mora biti prezentirana u Parizu dva puta godišnje. Dizajner mora kreirati 50 različitih modela od kojih svi moraju biti unikati. Uslovi se provjeravaju svake godine, a dizajner se mora iznova prijavljivati svake godine.
Uvriježeno je mišljenje da postoji ogromna razlika izmedju visoke mode i obične odjeće, ali da li je baš tako? Dizajneri kao što su Chanel i Dior vrlo skupo prodaju svoju odjeću relativno malom broju ljudi, medjutim, njihov dizajn je široko kopiran od strane proizvođača, koji uspijevaju takve proizvode prodati po nižoj cijeni, a veoma širokom krugu konzumenata.
Još jedan popularni mit jeste da muškarci ne prate modu. Istina je samo da je muška moda sporije doživljavala svoje promjene, za razliku od ženske mode. Bitno je spomenuti Armanija, koji je tokom osamdesetih godina dizajnirao muška odijela i jakne, koji su, bez sumnje, bitno odredili mušku odjeću uopšte.
Konačno, tu je i široka pretpostavka da promjene u modi "odražavaju" ujedno i društvene promjene, pa i finansijske interese modnih dizajnera i proizvodjača. Nedavna istraživanja pokazuju, medjutim, da postoji nešto što se zove „mehanizam unutrašnjeg ukusa", koji diktira promjene u modi, čak i u odsustvu značajnih društvenih promjena. Posebno značajno je istraživanje koje je napravio Stanley Lieberman o modi kreiranoj od strane tzv. modnih pionira, odnosno novih imena, na koja se uopšte ne može primjeniti nekakav komercijalni interes. Nova imena obično teško nalaze sponzore, malo je medija koji promovišu dizajnere koji se potpisuju samo kao Rebeka, Zoe, ili Kristofer, ali oni su, bez obzira, ipak postali moderni i popularni, te svojim kreacijama skrenuli pažnju na sebe. Naravno, uticaj raznih faktora kod nastanka odredjenih stilova moguće je uočiti tek kroz detaljne analize svakog od njih.
Ref:
-Susan B. Kaiser, Joyce Heckman i Denise Kastrinakis - Encyclopedia of Clothing and Fashion, Valerie Steele, Editor in Chief; Volume 2, USA, Thomson Gale 2005
-http://en.wikipedia.org/wiki/Haute_couture
-photo:http://www.millionlooks.com/outfits/christian-dior-haute-couture-spring-summer-2009/
Mikica
Moda - hronologija promjena forme
Moda se veoma široko posmatra kao hronologija promjena forme i kritike opsežnih kulturnih uticaja, ali i istorijske interpretacije. Istorija mode otkriva značaj promjena u izgledu, ali i način na koji je zamišljena, ko učestvuje u njenom kreiranju, kao i za šta je namijenjena, odnosno za koje prilike.
Sredina XIV vijeka okarakterisana je kao prvi period značajnih modnih promjena, koje su uglavnom vezane za rast i uticaj kapitalizma u evropskim gradovima. U to vrijeme, moda postaje stvar prestiža, i nešto što stvara razlike izmedju društvenih grupa, a promjene u ukusima iziskivale su naručivanje novih haljina i modela kako bi se ostalo drugačijim, odnosno kako bi se pokazalo pripadajuće mjesto u društvu. Tako su te klasne razlike ustvari ubrzale kurs stilskih promjena; specifičnosti odijevanja su povezane sa polom i različitim okolnostima samog načina života.
U istoriji mode, savremena kulturna značenja i vrijednosti, naročito ona kojima se unapredjuje svaka novina i izraz ljudske individualnosti s aspekta dostojanstva učinili su da modni sistem dodje na svoje stvarno mjesto u društvu.
Uspon mode je povezan sa tzv. "civilizacijskim procesom" u Evropi. Srednjovjekovne žene bile su stalno u potrazi za tkanjem, raznim obradama tekstila, te modnim novinama. Moda je u srednjevjekovnom društvu imala direktan uticaj na razvoj pojedinca, na njegovo vlastito samopoznavanje i razumijevanje svog mjesta u svijetu. To je period kad tijelo dobiva sredstva, odnosno načine da se osoba izrazi kroz odjeću, na primjer, naglo skinuti rukavicu sa jedne ruke značilo je izražavanje protesta te osobe zbog odredjenih postupaka drugih s kojima se sama osoba ne slaže.
Namjerne manipulacije društvenog značenja koje su išle u prilog odjeći umnogome su pomogle pokretanju interesa za odjeću, te povećale značaj mode.
Mas-moda
Iako je moda svoj život započela kao nešto namijenjeno samo privilegovanima, krajem XIX i XX vijeka pojava masovne proizvodnje je modu učinila dostupnom većini i bez obzira na društveni status. U XIX vijeku dolazi do nalaganja jednog opšteg modnog standarda koji kao takav više nije ostavljao prostor za prikaz ličnog ukusa. Modne promjene ubrzano teku sa velikim promjenama u dizajniranju odjeće i značaju koji se pridaje samoj odjeći, a sve to kroz dvadesetogodišnje intervale.
Dvadeseti vijek karakteriše se kao doba masovne proizvodnje, masovne potrošnje, i masovnih medija. Mas-moda je postala popularna forma estetike i sredstvo samounapredjenja i samoizražavanja. Napredak u tehnologiji i materijali koji se koriste za proizvodnju odjeće stvaraju preduslove za udobniju, i ipak jeftiniju odjeću, koja po svojim estetskim odlikama jeste atraktivna, a postaje dostupna velikom dijelu stanovništva. U ranim godinama XX vijeka, masovna kupovina modernih haljina povećana je i iz razloga što se radilo na promociji i oglašavanju. Modna industrija je postala složenija, a modni intervali skraćeni na deset godina.
Masovni mediji dozvolili su široku distribuciju modnih informacija i mogućnosti za podsticanje mašte javnosti. Modni magazini i holivudski film donijeli su novi model predstavljanja mode koji se od publike dvadesetih godina XX vijeka, kao primarne, proširio i nadalje. A onda primjerci modernih haljina postaju dostupni svima preko širokih lanaca prodavnica i preduzeća koja se bave primanjem i slanjem porudžbina poštom.
Kult dizajnera, koji se vrti oko ideala mode, visoke mode ili jakih subkulturnih identiteta, obezbjedjuju opstanak hijerarhije zasnovane na pojmovima kvaliteta, stila i individualnosti. I kada je 1947. godine Cristian Dior lansirao tzv. New look, još uvijek su modni dizajneri imali mogućnost da transformišu način odijevanja žena.
Danas se velike modne promjene javljaju često, ali izbor i selekcija su se tako povećali da je mainstream moda samo jedan izbor izmedju mnogih, uključujući i „recikliranu“ modu, „vintage“ modu i tzv. „nosivu umjetnost“. Takodje, prepoznatljiva pravila mode, kao što su rigidne proporcije i „siluete“ sada se odnose više na poseban modni izgled jedne grupe nego na moderan izgled za sve.
Mikica
Jugoslovenska verzija mode
Razmatrajuci logiku prolaznoga koja gospodari modom Žil Lipovecki kaže da: "Sistem mode postoji tek kad sklonost novatarijama postane trajno i redovno načelo, kada se ona (moda) više ne poistovećuje samo sa radoznalošću pred spoljnim stvarima, kad funkcioniše po autonomnom kulturnom zahtevu relativno nezavisnom od nepredvidjenih odnosa spoljnjem svetu."
Dakle moda je samo dinamičan društveni proces, koji se održava u pokretu uglavnom bez uzroka stvorenih ili proteklih izvan sistema. No, odredjenje Žila Lipoveckog odnosi se isključivo na kapitalistički ekonomski sistem. U scijalizmu moda funkcioniše na savim drugačiji način, ne kao samodinamičan proces po autonomnom kulturnom obrascu, već kao dirigovan proces i kontrolisan od strane političke elite. Stroga kontrola novatarija u socijalizmu bila je omogućena uvodjenjem centralno organizovanog modnog sistema. No, deletvorniji vid kontrole bila je standardizacija odevnih praksi, ali kao deo sinamičnog ritma mode koji se može kontrolisati.
Saglasno proklamovanim načelima novog doba konstruktivistički umetnici su nastojali da stvore radikalno drugačiju formu odeće koja bi ispunjavala zahtev praktičnosti, jednostavnosti i čistoće. Sredinom tridesetih godina prošlog veka, u vreme Staljinove diktature, režim je rehabilitovao modu osnivanjem Doma mode u Moskvi, centralne institucije koja je nametala modne trendove domovima mode ustanovljenim u prestonicama tadasnjih sovjetskih republika, ali iako tradicionalna i konzervativna ova odeća nije bila dostupna širokoj masi potrošača. Socijalistički režimi ustanovljeni u istočnoevropskim zemljama nakon Drugog svetskog rata, izmedju ostalog, kopirali su i sovjetsku praksu u domenu odeće. Zapadna moda je odbacivana jer je proklamovana kao buržoaska perverzija i zalažući se za kreacije besklasne odeće prilagodjene radnoj ženi baziralo modnu produkciju.
Ideološki pokret dogodio se posle Staljinove smrti i dolaska Hruščova na vlast 1958. godine. Raskidanje sa ranijom praksom značilo je i otvorenost ka zapadnoj modi, medjutim s obzirom na radikalno drugačije kulturne i privredne kontekdte susret sa zapadnom modom bio je zbunjujući proces. U jednom od brojeva časopisa Fashion Theory, na osnovu istraživanja rezultat je bio neobičan krojački fenomen "oficijelna socijalistička odeća". Ovaj fenomen se ispoljavao u dve svoje stilističke forme: "grandiozno pseudo-klasicizam" i socijalistički dobar ukus".
Prva stilistička forma "grandiozno pseudo-klasicizam" je koncept luksuza koji je za svoje stilske uzore imao buržoaske odevne kodove klasičnog sadržaja. Reklo bi se reprezentativna i reklamna odeća.
"Socijalističko dobar ukus", kao drugi stilski izraz služio je svrsi svakodnevnog života, forma besklasne, udobne i prakticne odece, no s obzirom na poziciju tadašnje Jugoslavije, na našim prostorima organizovano polje proizvodnje odeće nije bilo uvedeno. Upravo kako je "samoupravni socijalizam" bio alternativna praksa, njegovo temelno načelo je vazilo i za proizvodnju i distribuciju tekstila i odeće.
Moda i identitet
Beogradski časopis "Ukus" u izdanju CK Antifašističkog fronta žena Jugoslavije, čiji se prvi broj pojavio u jesen 1946. godine, odličan je za praćenje upravo ovih ideoloških promena i njihovog uticaja na modu. Modne stranice časopisa "Ukus" i ostalih ženskih časopisa su uglavnom bile samostalno uredjivane.
U skladu sa ranom boljševičkom ideologijom, prvi broj Ukusa, čija je jedna od urednica bila Lola Vučo, predratna vlasnica modnog salona, odbio je zapadnu modu i lucidnost njenih promena:
Jer šta znači reč moda i zašto da podležemo njenim čudesima? Zašto je potrebno da menjamo dužine suknje, ako je jedna izvesna dužina praktična i pristojna, I kao što preduga suknja može da bude neukusna, tako i preterano kratka može da bude i više nego neukusna.
Medjutim, nakon novonastale političke situacije 1948. godine došlo je do promena uredjivačkog koncepta časopisa, sa modnih stranica su nestali tekstualni i foto prilozi koji su pratili izložbu modela centralnog moskovskog Doma mode, a polako i stidljivo pomaljao se Diorov New Look lansiran u Parizu prethodne godine. Medjutim, ekstravagancija Diorovog modnog diktata bila je protivna novoustanovljenim socijalističkim vrednostima pri čemu lepo "Ukus" odredjuje kao "nenametljivo", "skromno", "solidno", raskošni New Look na modnim stranicama u skladu sa praktičnim odredbama biva redukovan.
Ipak, iako štampani mediji svesrdno propagiraju socijalistički dobar ukus oni isto tako predlažu i mladalačke buntovne stilove zapadne mode šezdesetih. I tako dok je mini suknju Sovjetski Savez upoznao tek 1967. na Medjunarodnom modnom festivalu, u Jugoslaviji je ona u to vreme bila već uveliko prihvaćen moda, koju su proizvodila i društvena preduzeća. List "Bazar" avgusta 1967. konstatuje:
"Mini suknje nisu više nikakva senzacija. Niko ne dobacuje, stare žene se ne krste, a penzioneri su i dalje zadubljeni u razgovor."
majra
